Amor 1| Amor 2| Amor 3| Amor 4| Amor 5| Amor 6| Amor 7| Amor 8| Amor 9| Amor 10| Amor 11| Amor 12| Amor 13| Amor 14| Amor 15
Redaksiyon| İremet Yayınları| KORMISKAN
| Çıme|Veng u Vac| Piya| Piya Portal| Zaza Portal| Faruk iremet| Miraz| Radio Zaza|

>>> şo sere  (home)


Amor 3

Teyestey

 

Vervate
Editor/Faruk İremet

3

Cumhuriyetê Türkiye di xürubê etnik
Peter Alfrod Andrews

5

Gilgamês
Hans Hagen

 

Eşqi welat Zazaistan u ê mıletê Zaza
Mewlüdê Diyarbekıri

15

Bendi
Si
Adonis

18

Hewnê Ay
Faruk İremet

19

Qisey Zazaki
Usxan Cemal

21

Internet ra wendoxi

24

Koyê ma koyê Bingoliyo (bewnı Amor 2)
Muska ra Íbrahim

27

Tarixê nusnaye ra-3
Dato Zeryan

31

Welatsinasnayox

37

Yara Mi
Kamal Astare

37

Bêbexti
Mewlüdê Diyarbekiri

37

 

Bı amora hirê, fına bı şımaya...

Editör


ZazaPress fına reseno wendoxanê xü yê delali. Ze amora ma ya 1 u 2, hirê zi bı zengineya zonê ma ya, beno vılıkê Koyê Dêrsımı, Bingoli, Vartoy, kerengê Qerejdaxi, engur a Süregı, Diyarbekır dı laya Dijle, Haran dı Beno Ro u bı no awanê welatê ma ya vılıkê koyanê ma aw ken
o u boyê xaseki mısk u émbari vela keno ser welatê Zazayan.

ZazaPress zi na mısk u émberan ra jewêro. Rıhê ZazaPress, rıhê şarê Zazayan o. ZazaPress leteyê kültürê ê şarê Zazayan o. fiarê ma, wendoxanê ma Welat ra, Almanya ra, ‹ngiltere ra, Awustralya ra,
Holanda ra bı berxüdareya xü ya resenê ma. Stenbol dı ZazaPress bı iznê ma ya kopiya beno u reseno Zazayan u wendoxê ma yê welat hézkerdoxi. Wendoxanê ma qedır gıran éşqê xü resnenê ma.

Wendoxi welat hézkerdoxi: "-ZazaPress bı şıma ya esto. Bê şarê Zaza
yan, bê şıma ZazaPress tenya perê kaxızi yo". fiarê ma, welatê ma u wendoxê ma verê ZazaPressi yeno. Na vate, her wext bıbo vateyê ma yê sıfteyın.

Na amora ma ya hirın dı şıma do nuşê Peter Alford Andrews bıvinê. P.A.Andrew ma beno hıdudanê Zazaistan dew-
dew, suk-suk u gam-gami ma rê mısneno. Na karê kı roşnayoxê Zazay bıvıraştê, ju ejnebi, kolox vıraşto, berxüdar bo. O zi ze O.MANN, K.HADANK, P.LUDW‹G féxri Zaza yê.

Dêrsım ra Usxan Cemal, vateyê khana resneno wendoxanê ma u gencanê ma bı vateyê khanana
mırd keno. Na vêyşaney, vêyşaneyda zoniyo. Diyarbekır ra Mewlüdê Diyarbekıri fına bı zıwanê xü yê delal beno kardiyê do tuj u kewno rıhê nêyarê inkarciyan. Dato Zeryan vına tarix ra nuşê entresan kolayo u veto verê xü inkar kerdoxan u fına poçıkanê tayn-taynan pay keno. Kamal Astare nuştoxê ê ewro nê, nuştoxê ê tarixi yo. Vengê xü resneno şarê xü u lacê xü Dailem i rê zonê xü yê Zazaki ya dêranê welatı dêrêno. Ha...raşto, verê kı vira bı kera mabênê ma dı şairê do newe bı şıirê xü ya reseno şıma. Muska ra ‹brahim amora dı (2) dı bı şıirê xü yê dergiya waşt bıreso şıma/wendoxanê ma. fiıirê cı dı rıhê Zazayini esta. Tarix bı zonê şıiri ya saweno azmin u rengê azmini siyay dı vateyê xü keno estareyê şananı Zazaistan ı. fiıirê şairê éreb (Suri-Lübnani) Adonis, mı her tım ze şarabê do kıhan vateyê êy bı kêfa war ke. fiıirê Adonis azmin keno érd, érd (hard) keno azmin. Zonê êy dı welat hezkerdoxey nê beno nasyonalizım. Beno serhewadayen. Beno rıhê şairey.

 

Cumhuriyetê Türkiye dı xürubê etnik

Peter Alford Andrews


Kıtabê Peter Alford Andrews, ser şarê kı Türkiye dı cıwênê, ameyo nuştış. Kıtabê xü dı nuştox, sedena nuştox, kolox (araştırmacı), meqale u qurumê tırkan ra infermasyon arê kerdo pêser. Nuştox bı no gürweyê xü ya, wazeno şarê nımnaye veco roşnayey. Zek nuşto
x bı xü zi vano; "-Reqemê amorey şar (nüfus sayımı) her wext tay mısnenê. na praktik, praktigê Osmaniyan ra abêrêno (ferqliyo). Zekı McCarthy zi mısneno, Osmaniyan dı müslümani héndı vêşi zi bi, fına zi şarê werdi, waştê vêşi bıhésıpnê. Êk zonê Türki qısey kerdê nê ameyê hésıpnayışı, no semed ra qet cayêd reqemi ser Türka çınyo. Nêy reqemi tenya êy macırê kı ameyê Türkiye ina sero." Bı sistemê C.T (Cumhuriyetê Türkiye) şaranê werdi, bındesti wazenê vıni bıkerê. Amorey şar, dıma C.T vırêno u no fın zi wazenê nüfusê Türkan vêşi bımısnê.

P.A.Andrews, pancês (15) ser karê xü ya, kıtabê xü dı analizo khan u u newey dano pêhet. Zek o bı xü zi vano; "-Qanunê C.T sere ra vateyê Türk bı Türkiyeya zelıqnayo.. Türkiye dı héwtay u dıdı (72) mileti (şari) estê. Ju kolox
gerek nêy çiyê mühim vira nê kero". Mesele tabi bı na nuşa nê qedêno. Bı rayê qanuni verni koloxan gıroteyo. Qandê co zi resmi istatistik vetenı zaf zéhmeto.

Nuştox P.A.Andrews, kıtabê xü dı qısmê do derg u ilmi dayo Zazayan ser. ZazaPress tiyad ca dano
a qısmê kı Zazayan ser ameyo nuştış...

Peter Alfred Andrews
"Ethnic Groups in the Republic Of Turkey"
Wiesbaden 1989
Dr. Ludwig Reichert Verlag


25. Zaza: Suni

Namey ina: Zaza

Xü rê se vanê:
a)
Zaza; Kürtçe Zaza, Zaz, Dümbüli, Dımli.
b) Dımli (Erzincan, Kı¤ı veya Mutki bölgeleri hariç).
c) Kürd.

Çend kesi:

G.N.S 1965 150.644 Zaza
Êy kı bı na zona mıntıqayê suniyan dı qısey kenê 140.000 Zazayê. 112.701 êy kı zonê ciyê dıdın zazakiyo. 1960-70 dewê amorde 619 o. 415 dewi mıntıqayê suniyan dı.
Elaqa welatanê binan dı: 1977 dı 3.000.000 êy kı Zazaki qısey kenê.
Gürwe mısnayenı: 1972 dı 300.000 kesi
Reqamê amorey şarı dı (genel nüfus sayımı) nüfusê Zazayan tayın mısneno. Nımune: Êk Dersim dı vêşiyê Zazayê. Amorey şarı 7 kesi mısneno. Qeydan dı Zazay bı Kürdana hésıbênê, no zi pê miyaney (karışıklık) veceno.

Ca biyayenı:

Ze dıdı (2) xürubê gırd u xürubê werdi pêra abırênê. Xürubê suni nêyê:

1- Genç ra héta Palu cêrê awa Muradi ra u Lice, Kulp u Silvan dı, corê Bingol ra héta rocakewte (batı) ya Solahan reseno (350 dewi).

2
- Êyık kendalan dı cüwênê nim-koçer Dımliyê, mabênê koyanê Urfa, Karacadax u Mardin Derik dı cüwênê, hetê corı zi Diyarbakır, Çermik u Çüngüş hetê rocwarey (batı) reseno Adıyaman (72 dewi).

Bı nêya bini xürubanê werdi zi estê.

3- Reseno Mutki (Bitlis), Baykan (Siirt) (11 dewi).

4
- Varto (Muş) (37 dewi).

5- Pütürge (Malatya)

6
- Diyarbakırı dı, Ergani, Hani.

7- 1965 amorey şari dı Karsi dı êy kı Zazaki qısey kenê 992

G.N.S: Genel nüfus sayımı-Reqamê amorey şarı
kesi yê, nêy enwentarê Enstitüyê Dewan (köy enstitüsü) dı nê asenê. Nêy bı nameyê lokal ze Zaza-Türkmen asenê, Selim u Ardahan dı cüwênê.

8- Nigde Aksaray dı 16 dewi Zazayê.

Zon:

Diyalektê Zazaki (Zazaki-Dımli) zonê do ‹rani yo, 1909 dı hetê O.MANN'i ya Kırdasi (Kürdi) ra abıryayo. Na kıtabı dı bewnê MacKENZ'E Zazay u Kırdasi zonê pê fam nê kenê.

Din:

Suni islam: şafıi u Hénıfi

Kamey xürubi:

Gıraney zon seriyo. Din zi faktorê do mühimo. Çendı şafi u hénıfi zi bıbê (ze Kırdasa) Tırkan ra abırênê. Élewiyê Zaza u Kırdasi eksê pê yê. Ê Zazay kı bı Kırdasana éyni mıntıqa dı cüwênê karekterê dini ina ze pê yo. Varto (Gımgım) tiya dı istisnayê do bino. Bı Kırdana pê famey (fam kerdış) u ferq zaf gırdo, zazay u kırdi qısey kerdışi dı pê fam nê kenê. Laverê ê wendey nêy dızi (engel
) ravêrdê. Fına zi, zafê zazay xü kırdasi hésıbnenê u rewna yo na xeti ramenê. Éşiretan dı pê ser ameyen ravêreno (dewam keno) u DERS‹M‹ (1952:57) nuşnayo, senin éşiretê Kıgi, zazayê Bingoli gıroto xü miyan. Qandê zazayê hetê cêre ser vêşi roşnayey nê nawuto. Êk nuşnayeyê (Porikan, Maskan, Maksudan, Lortiyan, Kureyşan, Babamansuran, Cekan, carêkan, Gutan) qısmê éleweiyê (Maskan, Küreyşan, Babamansuran u Carekan).

Hetê ra nasyonalistê Kırdasan qandê kı nüfusê xü vêşi bımısnê Zazayan xü ra hésıbnenê u hetê b
ini zi politikayê dewleti Zazay u Kırdasi leteyê "problemi" diyişşaran pê şaneno u beno sebebê têmiyaney. Verê Zazayê suni xü Zazayê élewiyan ra abırnayê. Nêy rê nımune 1916 dı sere hewadayenda Dersimi dı bı qererê hükmetiya danê Zazayê élewiyan. Na zi mısneno kı hisê jew biyayenda mabênê zazayê élewi u suni nê biyo. Kırdasi suni, ferqê xü yê fiziki u kültüri mabênê bı suni Zazayana hayayê (zanê). Na ferq bı élewi zazayan ra vêşiyo u ze koyana pêra duriyê. Qandê kırdas biyayenda zazayan bewnê McKENZ‹E u VAN BRU‹NESSEN.

Bibliyografya
DERSÍMÌ,M.N. 1952 (Tunceli ve çevresi dagılım)
MANN.O, 1932 (Dil, tarih, genel adlar, alanlar)
SEVGEN.N, 1950 (genel, bütün guruplar)


26. Zaza: Élewi

Namey ina: Zaza

Xü rê se vanê:

a) Élewi
b)
Dımli (Erzincan, Kı¤i mıntıqa Mutki nê)
c) Zaza
d) Çarek (Tunceli, Erzincan, Sivas)

Çend kesi:


G.N.S 1965150.644 Zaza Êy kı Zazaki qısey kenê (élewi u suni bewnê. 25)
Êy kı mıntıqa yê kı élewi yenê sınasnayış, qeydan dı nezdiyê 2506 kesi hésıbyayê.
Na amor kı tiyad ameyo dayış şaşo, qandê kı amorey şari (nüfus sayımı) dı dersim ra tenya héwt (7) kesi ameyo amordışı. Na zi raşt niya. ‹htimalêdo gırd élewiyê zazayê bini qeydan dı kırdas ameyê hésıbnayış.

K.E.E.N 1965 dı sera ser 619 dewi, Élewi u şafi Zaza. Nina ra 160 hébi mıntıqayê él
ewiyan dı rê, feqet êy kı Erzincan, Sivas u Malatya cüwênê çend kesi yo kes nê zano. 414 dewê Dersımi 147 ê cı Zaza, 214 zi ze Kırdasi qeyid biyê. heger merdım ser dı tayın bıfıkırıyo se % 35,5 (se dı hirıs u panc u nim) dewê Zazayo, nüfusê Dersımi 1965 dı heger 154.175 o se, gerek 55.000 élewi Zazay bıbiyayê.

K.E.E 414 dewanê Dersım ra 373 yê cı élewi, 1 şafi u 55 ê cı zi hénıfi yo. Dewan ra qısmê Kırdasi yê.

Gürwe mısnayenı: 1972 dı Dersım 100.000 zazay u Erzincan zi 40.000 êy kı zazaki qısey kenê nawut
o.

Ca biyayenı:

Dıdı (2) gırd u hirê (3) xürubê werdi abırênê:

1- Dersım dı, Hozat (35 dewi), Namiye (23 dewi), Ovacık (53 dewi) u Pülümür (46 dewi) ê kı gırêdayeyê sukanê 200 dewi 147 ê cı (%73 yê). Na mıntıqa corı dı Koyê Munzuri ra resenê héta Awa Muradi. (K.E.E.N; SEVGEN 1950:411) Qısmê amnan dı vıcênê deştan..

2- Destê raşti Ro ra (Fırat ra) reseno Koyê Bingoli u deştê Malatya.

3- Merdım şeno na xürubi dıha hera bıkero. O wext reseno suka Sivasi Zara, ‹mranlı, Kangal u sukanê Divri¤i ya gırêdayê(Bulucan, Beypınarı, Kavak, ‹mranlı, Merkez u bucaxê Karacaören) éşiretê Koçgiri zi ze Zaza gino xü zere. Na çi qandê éşiretê Carekan u Giniyan zi ravereno. (DERSÏMÏ 1952:61-3; SEVGEN 1950:41).

4- heger merdım tayın dı zi hera bıkero, reseno Merkezê Erzincan (Merkez u bucaxê Tanyeri) u Çayırlı (Merkez u bucaxê Başköy) nina zi gino xü miyan u corê rocakewtey (kuzeydo¤u) dı éşirê Küreyşan zi miyanê nêy dı hésıbênê.. (DERS‹M‹ 1952:67-8).

5- Xürubê Hınısi dı (Erzurum).

Zon

Bı suni Zazayan dı éyni zon qısey kenê*, nina miyan qısmê dı vêyveyanê dini bı zonê tırki vırazêno. Ewro nüfusê do gırd koç keno u mektep wendenda gencan beno sebebê kı na zon tehlikeyê vini biyayen dı ro.

Din

Élewi yê Müslüman.

Kamey xürubi:

Zon, endogamin élewitey, ganê do esoterik u g
ırote yê mezhebi dı yenê pê ser. 1970 dı ferqê éşiretey aseno. (DERS‹M‹ 1952:43-69; ÖZTÜRK 1972:43, taybetey 46) Na ciya biyayenı xürubi rê u rayveranê (serok) xürubani rê quwet dano u nina bı pêya gırêdano. Érdê éşireti, merdım şeno vaco çend dewi vınê dı kontrolê xü dı tepşeno u no wahêr biyayenı éyni familye G.N.S: Genel nüfus sayımı-Reqamê amorey şarı

dı dest vırneno, gerek raybero newe éyni guni ra bo. Éşiret miyanê xü dı nêy bı hirê qedeme yenê pêser pir, mürşit ve rayberan (ded u pi) u nêy pêrê gı
rêdayeyê. Verê nêy dewanê rayanê xü ser dı ju bı ju gêyrayê u nina vênderdê ibadet u yarem-etey arê kerdê. Yaremetey daye-nı mısnayê kı merdım piranê xü rê bı rıh , can u ekonomik gırêdayeyo. Otoriteyê diyanetı ê dedı (pirı) vanê kokê peyxemberan (Ehl-i Beyt) ra yeno, yanê bı vatenê biniya kokê 12 imama ra yê. Vateyê peyneyın, éşiret miyan dı zi êy kı na kokê imaman ra yenê semed nê kewê qedema dıdını bını pare benê Seyidey. Êy kı kokê pêxemberan ra yenê ze élewiyê Kırdasi, pêwaştenda tenya ju serok werzaneyê. Eleqayê mabenê éşiretan u qandê cüwyayenı bı qanuna gırêdayeya ikrar bendi yo. Éşiretê Seyidan waştenda hémına ano car qandê co zi ihtiyacê do ze dedı éşiri miyan dı bı kok ca gıroto. Éşiret ra ju merdım yan zi aile (famili) bar bı kero şıro cana zi Dedi nina ra mesuliyê. jew biyayenda xürubi bı la yê müsahibey bı pêya gırêdayeyê.

Dêrsım dı faktorê do dıdın zi xırab biyayenda rayan o. No semed ra éşiri u ailey xü pawuto u kamey xürubi qeyim kerdo. Mabênê xürubanê xortan dı na tradisyon her çendı şıkyay
o se zi, vına Dêrsım qandê tebêrê Dêrsımıjan merkezo, wuni yeno hésıbnayış.

Zon, pêy vatende élewitey yeno, zon rolê do dıdı yo. Sivas Zara dı miyanê élewi kırdasan dı xürubê Zazay cüwênê nina héla bı zonê xü yê Zazaki qısey kenê, laverê, nina xü rê vanê
ma kırdasiyê. Élewiyê kı mıntıqayê binan dı cüwênê (ms. Malatya, Maraş) elaqa inan pêdı bol weşo u elaqa germ tepşenê, dedi pêrê yenê şınê. Éşiretan miyan dı çendı zi endogamin cüwyayış gırano se, vına zi xürubanê binan ra zewıcyayış vêşi biyo. Dı kütup biyayenda suni u élewiyan nıka kewto miyanê Zazayê şafi u élewiyan zi.


Çarnayox; Faruk İremet

Bibliyografya
BUMKE, P.1979 (Tunceli Alewileri), DERS‹M‹, M.N (Tunceli aşiretleri, harita), MANN,O.1932 (Genel adlar, alanlar, dil), MOLYNEUX-SEEL,L.1974 (Tunceli) ÖZTÜRK,S.1972 mez.tez.
(Tunceli Alevileri), SEVGEN, 1950 (genel olarak bütün gruplar)

>>> peydı şo (to back)

 

 

Eşqi welat, Zazaistan u ê Miletê Zaza

Mewlüdê Diyarbakiri


Vanê Leyla badog Qeysi ra qeteryawa a u konê cinê şiyo zozanan u Qeys mendo dı beride sond wendow vato; "-Qeys dı beride awa germıne borêw ez şıni awa inıkandê serdınandê fendê kardi bori ha? Awa geravıne Qeys borêw ez (Leyla) awa serdıne boriha? Qeys dı beridebêw ez peirê meşınandê zozanan bori ha?" Vanê, hergürocê Leyla awa fenê kardiya zozanan ardê xü rê kerdê germınew hema werdê
. Eşq enowo, feqet eşqêkdo eşqê welathezkerdoxey nêbê beredayo, eşqê dewlete, eşqê milete (Ariy êy miyan dı Zazay, İraniya, Hindiya) eşqê welati (Zazaistan). Pêro yê xırabiyan qıçkeki u qıçkek tefekür biyayış ra vırazênê. Vatışêktê qereçiyandê işxalkerandê welatdê ma esto vanê; "-Cawog qudretê ma rıseno cı ê neyarandê ma xiyalê cineyke nê reseno cı." Eno vatış qabê Zazan bê şıphe rasto. Qıçkek, qıcucık, namerd, teres, bê xiret, bê şeref, bê hesiyet, bê tefekür, bê welat, bê iman, bê zıwan, bê namuso. Bı kin bê dewletewo bı çımêcê bıradê cêra, cirandê cêra bar nêbiyaye, fêsad; pêroyê enê çiyandı ma Zazan de mewcud niyê. İnsanêk dı made ay seyaye bê yayke karekdo bı şeref u bı xiret bı kerê maro éybıkandê ê gêyrenê manêvanê dê vınde degır qusurêkdê cê kêmasikda cê bıbê ma ê sıtari bıkerın. La ma ê piskenê. Herkes dı cadê xü de bı goredê taqet, qewet, qüdret, fam, vinayış, sekerdış, texmin u xiretdê xü bı xebeti go Zaza i rawer şê, heyna serê cine go berz bê, melayê Zazan, fiêxê Zazan, Sofiyê Zazan, zaneyê Zazan u êg dı miyandê Zazande nüfusê cinewo maddi u manewi esto, mualim, doxtor (hekim), mendis, tıcar, esnaf, roşnfıkır u gerilayê Zazan, pirek u mêrdê Zazan, şuwane, gawan, xızmetkar, arêwan, feqir u zengin, pir u cüwan, zanaw cahêl, dewuc sukıc ümumen pêroyê Zazan eger xiretê miletda xü bancê go mileta ma dı miyandê miletandê dınyadê cawag layiqê cayewo go bıgirê. Feqet hetag fıkro mili, manewi u tarixi dı made nê vrazêyi ma nê benê çik. Gawag merdım bı jobini wuşk bı girê, neyaran hete nêşêro, loqmeyê neyaran nêwerê, sebr bı kerê, baweriya cê cor bı Homa Téalaiw cêrike bı miletda ézize bıbê. Hiwi u ümidê cê pil bê go milet bı resêcayêkdo berz. Eyro dı ena derecade çikdo bino fenê neşriyat u metbuatêkdog bı zıwandê Zazaki bê mıhim çınyo.

Hetag varıte nê varê,
qet laser wurzeno we. Miyandê temuzide vewre nê varena. Labelê kanundo éwulinde carna varena. Yanê ê herçi élametê cê estê. Yanê ê çıyan élametê cineestê. Êma Zazanike élametê kemibiyayişdê xiretê alimandê ma u élametê çikêkdê binikeestê. O çike enowog; Kürdê bê bexti ma Zazan xapênenê. Çikdê mawog eyro çınyo yayke cayêkdo eyro destê ma (kudretê ma) nê reseno cı bı qewet u qüdret u inayekdê welat hezkerdoxey go sıba destê ma (qüdretê ma) bırsê a. Lazımog merdım xü rê hedefanê pil u rından vırazê. Hedefê ma azadi, hedefê ma heyna welat perwerey, heyna zana bıyayışı, fıkırde zengin biyayiş, wayirê artêşêkda mili, hududandê mili, axda mili biyayişi.

Bed' uzzeman vano; "-dı eyrode enê çaxide bı tenê dınya xü nê ez hedrewog axreta xü ila, qurban (fedayê) ê milet
da xü keri. Belê 'alim enowo, mütefekir, keso wayirê mexsedi, wayirê düşünci enowo. Belê gerek merdım hedrebêg dınya u axreta xü ila fedayê (qürbanê) miletda ézize Zaza kerê. Merdım hétani peyni heétani peynida peyine dı rêçda babê u kalukanê xü sero dı xeta tarixdê xü sero bımanê a game hema newe merdım küçikta hertida, şarira vecênow beno merdım. Merdımo mêrde ternê cê dı mezeldeykefenê mêrdan vezelnayewo, melaiketi kesdog rıdê érdande bı xiret biyara hes kerê, keso bê xiret laşê cê dı mezelde feni laşdê küçuliyo. Hiwi, ümid, baweriya mawag raver ra wa zéf pilebê. Badê zımıstanan wesaro rengino xasek u delal u zêrin yeno. bedo şewe roc. Badê tengesiyan herayi, badog koyande vewre kuro ayre dı merguzanı kande güli rıhani benê hêşin. Mileta Zazawa ézize xeta tarix, ferheng, asasu rıstımdê xü bı awayêkdo roşn naskerde a gaw çik nêşkeno ma xü rê kole kerê.

Nuraney a ilimê zazayey enê wurdeme dı hedefêk ézize owog bırse ezê wurdeme cewharan. Wext wext hebêk hetyaka şardê Hindistani küno mın viri gelo çendeha m
ardım a hetyake şıbêneno haldê Zazan. Vanê dı hébi esterey bıbyê jo Delhi serojoyke Bombay serabiyê. Enarey estareyê Delhi bı adır u roşn biyo ê Bonbay ke esterêkdo bê roşn biyo. Ê Delhi eskereyê BOMBAY ke bı enwardê xü roşn kerdo. Neyse wextêg badê joy estereyê Bombay kewto şımdê xü bı xü peşeryawow vato; "-Eno estereyê DELHİ layıqê mın niyo ez tedır bena embaz; enarey estereyê PALO, İSFAHAN, DAKKA ike neyarê ê DELHİ biyê ine Ez tiyara tepeya esteredê DELHİ dır embazi nê kena. Ez go esteredê SÊWREKE, PALO, yayke esteredê DÊRSİMİ'YOG bı şewew bı rocbereqêno, yaykê HÊNİ u ÇAPAQÇUR'İW, AMED'İ dır bıkê embaz. Bı enowa beynetê xü u ê DELHİ xerepnawo u taritide mendo hona famkerdox, roşnê ê xüb-xü tı nêbiyo roşnê cı deg esterdê DELHİ ra biyo. Êma ferdekdê miletda ézizê Zaza nıka roşnê ma u herçiyê ma yê binêg estêke pêrodê milete werzayê, her xırabey u pisey nepakiyay eyro dı miyandê ferd yayke miletda ézizda Zaza i de estayke kin u xışımo neyartida neyarande inkarciyanrawo. Qandê kı gerek ma zéf zéf hêşiyari bın.

fiewra eserê rewşenfıkrandê eyroyo. Eyro rewşenfıkır çende-ha bışki şewra bıvinê şewra endehaweşo. Dı rıdê érdande çıdog fenê rewşenfıkran ra mehrum biyayişi qayê milet ra bê talih çınyo. Zêg cıtêr eyro bezre erzeno, şewra ike ewcara qutê xü veceno bı o n
ea roşnfıkran eyro bı qelemda xü kanco çızxi anti, şewra goredê qelemda cinerawo. Heşa heşa carna merdımirê qelema roşnfıkıri fenê nuştışê çariyê qedere yeno. Qederê miletda Zaza cor dı destdê Homa dê esteran, ézmandê bê peyni u dınya; rıdê érdandeyke dı destê bıradê mınê ézizi roşna-yoxanê Zazayiw, rayê Zazaistan'idê gürweyenê fendê inewo. Eger şıma ewca çik kerd kerd, nê kerd wa qet şübhê şıma çınibê neyari marê nêbenê. Eger şıma ewca bınşê mildê jobini ser xü ra kêma mirat u métel beno. Eger şıma ewca bışki fıncana jéri borê lab aqubetbê go şıma neyaran qehr bıkerê, dostan şa kerê, la eger şıma bê aqubeti bê xü ra şıma bı destandê xü ya ézizan, morê méke ma danê beyrada Zazay row Zozan rezil kerê.

>>> peydı şo (to back)

 

 

Bendi

Adonis


Şewra, fına u fına waneyeno
u bın çermê ma, her wext no kozıki
nêy bendi, na rıjnayenı
her wext nêy cayê bêvengi
u her wext nê qebri bın bıcey dı
nê dest u lıngi vela biyê, qürbanê dêrên to yê
riyê to dı ne érdi ca ginê
ne dans u ne zi may ra biyayenı.

Her wext no bıver şiyayenı
miyanê rıhê to dı
miyanê sere yê to dı estarey estê
miyanê kozıkan dı, misari
miyanê şewqan dı welatê
u begêno ê vengey
zıwan zeydê vaya u durey veng benê.


Si

Ez sere ronena qandê na siyê rıhetey
Mı riyê xü di ser ımırê êy dı
Mı di şıiranê xü yê vıni biyayey


Not: Adonis (Ali Ahmad Said), 1930 dı maya xü ra biyo. Xü rê vano şairê Suri-Lübnani. Welatê éreban dı bı namedo gırd sınasêno. 1961 bı kıtabê xü yê "Dêri Mihyar Şam ra" meşur beno.

Çarnayox Faruk İremet

>>> peydı şo (to back)

 

 

Hewnê Ay

Faruk İremet

Hewni paki yê
héta kı nê ameyê gırotenı.
Hewnê ay tenya o bi
hewnê êy zi remayışı dı.

A, êy héz kerdê
zeydê bırayê
zeydê piya
zeydê zeri kewteya
a, da êy rê
a nê gürwe ardeye
hézina zermda zerida xü
o va qey a ca qoq do
bı cax u telê hıdudano.

Merdım, merdım
çıçiyo tı gêyrenê
tewayış u êş o?
Tı do bı xü nê
vinê
bınê miyanê êşanê bê cıwayenı dı.

-ll-

Eşqê ay, tenya o bi
O merdım kı tenya a inan kerdê a bi
ina héyatê xü nê şay bidê pêser
qederê êşanê êy
qebrê waşt zeydê kêyseri bani.

A werışt
çı wext o des seri duri dı bi
a peydê êşi nê gêyrayê
a berma
a tasi pır kerdı
qandê kı aw bıdo
vılıkanê qebrê êyê bê carê.

Wuni nuşnayê
a siyê qebri bê wêhêrênı bın azmini dı;
Ez layıqê eşqê to nê biya
ez tenya merdımê do tenya biya gêyrayê
bı rıh ê mın o dırbetın a
o kı cayê rehétey qe nê vina.

-lll-

Zerida xü ra a
qira eşqê xü
a ze vergana lua viri kerdena xü êy dıma
a zewt da, fına jewê do héz nê kero
a qira...a berma...
u a xeberi da homayan
qandê çıçi céhnım est bi.

O beg nê bi
o welatê qıralan zi nê ameyê
o wêhêrê çiyê nê bi
bê welat
bê pasaport
u ina êşkence
kerd
resmanê êyê qeçekey.

A qererê xü da
a do fına êy nê fıkıriyo
a werzana
resmê êyê çıman ver, êkı çerçıfan dı
ê resmi kı êşi werzana yê zeri da ay dı
işlıkanê êy,
pantolanê êy u şılwari...
Gore yê cı yê kı bonê êy bar kerdê
o do çekmecan ra biyameyê eş
tış.

A, resmê êy, albüman dı nımnayê
resmê bı zımbêlın, bı erdişın
bı çınayê gırweya
u resmê sümesteri, kı şéxsi bi
ê héyali weşi niyameyê vira kerdış.

O héz kerd bi dırbetın
o héz kerd écız bi
heri peynêyını dı o kerd dırbetın
jew héyalê da bı éşqana pı
r
u hewnê ay.

>>> peydı şo (to back)

 

 

Qısey Zazaki

Usxan Cemal

B


Biya dırıka şaye nişta vıranê mara.
Bıza gerıne kes wertê malê xo nêkeno (nêvêrdano).
Bıza ke mal ra bırıyê ra verg weno.
Bıza isoni her waht dılêt nêzena.
Bıze ve lınga xo, miyê ve lınga xo darde bena.
Bızeke bıza, mexelê xo kınena, ken a pak, hona mexel bena.

C

Canê isonê nêweşi tırs wazeno.
Canê xo ke nêvejiya, xuya xo nêvejina.
Cano ke tenge de Haq Tala deyrê bêro comer-diye.
Cenıka bêdomane jê dara bê yemişa.
Cevıkê feqir tholo, qelve xo hira wo.
Cewo xırt biyo genım.
Ciyê xode dano pêro.
Cigera xo to hêni zona kêmera.
Ciran hen waht motazê ciranê xo wo.
Ciran motazê wela adırê ciranê xo yo
Coka vanê "muriya rınde hes weno".
Coru keş verê pırnıke ro nêdo, o ki xo sera şiyo.
Cümerdeni hona nêmerda.
Cümerdi
ki estê, namerdi ki este.
Cılo berz ra kam has (hes) nêkeno.
Cıq va xeleşiya.
Cırê kêlepur lozimo
Cıtkar Haqi ra rame wazeno.

Ç

Çê ciniye kena.
Çê ciniye nana ro.
Çê mordemê azevi( ozovi) phoşi ro wo.
Çê wayê ma ke heliyo, baz bi karema servirabi.
Çêneka bome ra veyvıka bome vejina.
Çêverê ceneti comerd keno ra.
Çêwerê xo her waht rakerdeo(akerdwo),
sıfrê xo her waht harde ro.
Çêverê xo qyım bice , ciranê xo dızd meveze.
Çı destevera to yena aê bıke.
Çiyo senik bereketê xo esto.
Çiyo ke heramie de ame,
heramie de sono.
Coru Heq ve nêqira biye zu !
Çı bıkerê xorê kena.
Çı ramena ey çinena.
Çı to destevera yeno, aê(ey) bıke.
Çık ve Çımunê mı vera pera.
Çım u buriyê xo hen zona qelemera vırastê.
Çımê mi rayê ra pera.
Çıme mı ve raê ra mend.
Çımê pısınge lon
a meri de ro.
Çımê to kami vet? xo ve xo vet, coka honde xori vet.
Çımê to ve/be roşt vo/bo.
Çımê xo deste to dero.
Çımê xo Haqi dero, Haqi ra cer to dero.
Çımê xo her waht vêsano.
Çımo korra heştır nino(nêno).
Çırax her waht vêreno hosta ê xora.
Çırıya to
mirê bêro, sola!
Çütiri bi ke herê ma zıra.

D

Dare kerm weno, ison derd weno.
Dosto khan coru dısmen nêbiyo(nêbeno)
Dostê to wo gewes beno, dismenê to bo, xırt bo.
Dısmen mısne, peyser bonce.
Dina rê adeta marê tometa.
Dost verde, dısmêni peyde qesey ken/ê.
Desê hewl nêrıjino.
Dısmeno khan coru dost nêbeno.
Diko ke bewaht vengdo, sare cıra kenê.
Destira amawo (desti ra Amae wo).
Dosto rınd sata tenge de beli beno.
Doman ke nêberba cızık cı nêdanê.
Dür şiya nejdi ama.
Dür şiya nejdi kota.
Derd esto derma
n ki esto.
Dele ke dımê xo nêlıçıkno, kutıki ra dımenêkunê.
Dosto aqıl senık sarê isoni dezneno.
Dele ke gızvanê biye, kutiki Halev ra yenê.
Dik hewnê xode sılond diyo.
Dırvetiya qerqesune bena wes, yê qesê xıra-vin wes nêbena.
Dırbetiya dısmen bena wes, y
ê (ê) dosti wes nêbena.
Dımê lüye, lüye rê bar nêbeno( niyo).
Dısmeni rê mınete nêbena.
Dare ve perrunê xo şiye dana.
Doo bibe, rono cıbe.
Dıto selıke esto delıke.
Daro ke keno wertê zımelunê mara.
Da'ene ki guretene ki isê Heqiya.
Dırıka sure(şiyaê), nişt
a gıranê(vırane)mara
Derjeni ke berze hard(erd) nina.
Dı lıngê mı kerdê zere zu postali.
Deyra xêr nino.
Duwa a ke qewul nêbiye, yison cırê amin nêvano.
Desto jüyra ceno, desto binra dano.
Dıdonê xo sane keno.
Dıdonunê xo qırısneno
Dina ra morımo.
Dınara x
evera xo çina.
Doman ke nêbi, cirê tımoni/tumani nêderjinê.
Dewlete isonirê/yisoni re hem dosta, hem dısmena.
Destê xo tene çabık bıde.
Destê xo zaf (pırr) gırano.
Da cawo nazıkı ro.
Dı goyil ke bi zu, kes nêkeno cera bıkero.
(Dı goyil ke bi zu kês besênêk
eno cerakero).
Derdê qesa xıravıne nêoncino.
Destê keşi ro pêsê daye( aê/aye) nêgıno.
Dısmen halê dısmên nêzono.
Dısmeno baqıl, dosto bomi ra rındo.

E

Eke tüyê ri'kerê,vano: " rama vorena".
Eke vêsa bi, vano: " ez mırd nêben".
Eke mırd bi, vano: ez vêsan nêben".
Eli(Oli) bava sık beno xo, ez sık xo nêben.
Elqena cüamerdi bo, vind nêbena.
Emegê xo hece şi.
Emegê xo zaf kêwt cı.
Endi biayêni biê, şiayeni şiye, era dıme mekuye.
Ersız kerdo qazı_te nêvato ez çiar biyo, nêvato salê mı çiar bi.
Esmer(emşer) ve
ra rame çina, qıtli_ıye esta.
Eve dılapa derya qolınde nêbena.
Eve laê dey(ey) yison(ison) nêsono quye.
Eve zor rındıye nêbena.
Ewro dina a, meste axreta.
Ewro mırê, meste torê.
Ey bır nêken peyde mija xo nêken.
Ey thomê fekê xo guret
Ez Axa, to Axa, kam ş
üane?
Ez dekerin, kamo qalê ma keno.
Ez Heqira nêtersen, deyra tersen.
Bırayê werdene eke fekra nêşi heredino.
Ez kerdu wertê dı çêranu
Ez kerdu wertê ustıne u çêrani ra.
Ez na hewni ra nêvan xêr bo/vo.
Ez qulira nêtersen, Haqi ra tersen.
Ez ramon, çinon,
çarnen ken sofi, axay de barekon.
Ez reyna riyê to nêvin(nêvini)
Fekra dosto , zerera dısmeno.
Fekro de, lokme destra bıze (bije, bıce).
Fekê dey, deyrê bela ano.
Fekê mı we meke, gıra qesey ken.
Fekê mılet çüal niyo ke gıredê.
Fekê verg ke bi gonın, nêvı
ndeno.
Fekê xo kef keno (kef dano).
Fekê xo kena ra, çımünê xo weke.
Fekê xo kılıt bi.
Fekê xo reyê vêso.
Fekê xo sıtra vêso, doyê xo puff keno sımeno.
Fekê xo şi peyê goşi.
Fekê xo zaf sısto.
Felek amo nişto ro, emaneta xo wazeno.
Felek her waht isonide y
ar nêbeno.
Feqir ra pers kerdo,Vato: "Kam rasto? vato: " Haq rasto."
Feqırêni ayv niyo, xızaneni ayvo.

G

Ga ke gına waro(erd ro), kard benê zaf (deyra).
Ga mıreno, çêrmê xo maneno, Mordem mıreno, namê xo maneno.
Gawo qefeliya ê rê ooha manewo.
Gêmê bêheşi nêbena.
Gende kam kerde? seê bê mawo, bê pi kerde.
Gereke gula tora şero or (war).
Gereke peyniya na qeşisare( sere) bıqefelno.
Gılê çü ke mısnara ci yeno rayê
Golê awe ra vejino çıko.
Golo ke cıra awe sımıte, kêmere cı nêerjina.
Gomê bomuno.
Gon vıraze
no ra.
Goni gureta, besenêkeno vozdo.
Goniya mı cırê girina.
Goniya xo cırê girina.
Goniya ma lino.
Gora isoni de mala jiançiyek ( zare, gerıınê) vejina.
Gosê xo biyê gırani.
Gosu ra kêmi hesneno.
Gosura khêro.
Gosunê ney reyê tade.
Goza kore eve derjeni v
ejina.
Guk ki vano " ez gawo".
Gukê axure, gayê axure ra nêterseno.
Gula lone kerdiye vêsan nêmanena.
Gula mıra nêşi.
Guna deya vılê todera.
Guna mına axretede peyê pırdê mumünde vılê tode ra.
Guretene ki dayene ki kar u gure Haqiya.
Gureto bınê perrunê xo
.

Q


Qeriv, qerivê welatuno.
Qezeve to qezna tode bımano.

H

Hakê ewroy kêrga mestey ra rındo.
Halenê puyê kori (piyê kori) Heq eve xo vırazeno.
Hal u waxtê xo hurendi dero.
Haqa bıza kole bıza iştirine rê nêmanena.
Hata karê keno ke kesıke sona dare ser.
Hata ke kêwte sare, awe derde de vınete (biye jua ).
Hata nêrame ke, nêçinena.
Hata zoni çamuri de mend.
Hêfê isanê hewl ke rew mıreno.
Hêfê mı bêro torê.
Hega wo ke fılo nêkerdo nu(nan,non) nêdano.
Helal, hazır, ya Xızır.
Helal heram keno têwerte.
Hen
ke biyo zar, zu astık eve postik ra mendo.
Hen ke lerzeno to vana tewraniye gureta.
Hen ke tersa corde jê momi ame or( war).
Heq comerdo.
Heq comerdura comerdo.
Heq cor çêveru ra çêverê rakero ( akero).
Heq çı dano xêr bıdo.
Heq esto dina de, piyê xo sera
wo, verra nio.
Heq hetê bêkesu dero.
Heq isoni motaze mıxeneti nêkero(mekero).
Heq ke da nêvano lazê (lacê,lajê) kamiyo, çêna kamiya.
Heq ke zona , qulira wedardene rınd niya.
Heq mıdo ez ki to di.
Heq mıra has nêkeno, ez ki deyra has nêken.
Heq ke mıra ha
s nêkeno, ez ki ey ra has nêken.
Heq rametiya xo ro asten kero.
Heq Tala derdê cıgere ve dısmenê minê axretenêdo.
Heqtala isonê neqi qıdıxê made mevezo.
Heq Tala ma tawuyê na qesu nêkero.
Heq Tala mal deydo, fırsat dey medo.
Heq Tala mezela ma deyra dürr b
ero.
Heq tala sas keno, kas mekero, kas keno sas mekero.
He Tala sas mekero, sas keno kas mekero, kas keno lawo las melero.
Heq Tala, ma tawuyê to nêkero.
Heq, koy ra gore vore(vare) dano.
Heqi ra bıbiyenê, Kırmanciya beleke reyna biamenê, ala kam vosno, k
am biyenê vorek.
Heqra ke ame, qul se bıkero.
Heqo tala mıdo ezık todi.
Heqo, emaneta xo peyser bije.
Heqo Tala ison ve vêsaniye terviya nêkero.
Her ke gına çamuri ro, wayir ra qewetın kes çino.
Her cade bêçıka xo esta.
her ca qesey meke, bırr ve goso.
Her
cayê toke adır vo, sekena? Hondê xo ca vêsnena.
Her çı meydan dero.
Her çıçege (vilike) boyê nêdana.
Her çı zono (zano) wenca boro(buro).
Her dare koka xo serowa.
Her darera qoçıke nêvejina.
Her ke bi vêsa zıreno.
Her ke hero, reye gıneno çamur ro.
Her kê
s Axa ê çê xowo.
Her kes ayvê xo nimeno tê.
Her kês barê heq phoşt nêkeno.
Her kes hetera onceno.
Her kês kerdena xora gore onceno.
Her kês lace mawo piyê xowo.
Her kês lazê piyê xoyo.
Her kes rıskê xo weno.
Her kes, honde tali u qederê xo onceno.
Her keşi
derdê de xo esto.
Her keşi jê xo mezone(mezane).
Her keşirê esto, marê çino.
Her ki esto, herê heru ki esto.
Her kora gever biyo, çımı ki dewe onto.
Her pexamberi duwa canê xo kerde.
Her qafıkera qesê vejino.
Her tair( their) ve zonê xo waneno.
Her their
halenê xo ve xo vırazeno.
Her tenge ra dıme hirayiyê esta.
Her was koka xo sero roeno.
Her wela adırde gevız nêdano.
Hêrdisa to biya sıpê, serm nêkena.
Herdise bızera ki esta.
Herdise ra gore sane beno.
Hêrê bê perire bar beno zaf.
Herê borono.
Heremus wel
e kıneno, keno xo sera.
Herirê mom şiya vato: " ya koli, ya ki awa qediya( areyê, Ayre qediya).
Her bê kirawo.
Heri vato: "azna zon", şiyo çêmi ver, vato: "mı xo vira kerd"
Her haut azna zonê, şiyo fekê çêmi pero xo vira kerdê.
Her kes moa ( Maya ) mı pers
keno ( perseno ), piyê mı kês pers nêkeno (nêperseno
Her bê kira wo her kes niseno ro cı.
Hero ke qever beno, verg ra nêterseno.
Hêrsra ke ustara, zerar ra nisena ro.
Hes gemera herdiyo, xevera geme çine biya.
Hes ke bi kokım çıyê xo de kaykeno.
Heştirê çımu jê la u laşer şi.
Hewnê isonê vêsani nino.
Hewnê xo, hewnê awreşiyo( hargoşiyo).
Hewnê xo zur qesey meke, dıdanê pexamberi dezenê.
Heyvano ke peyê xo khul bi, qılancıke kotra yena zoneno.
Hirrayisê osteri, phoştiya gayê nêrira wo.
Hirê xo ame şi.
Hona
boa sıt fekra yena.
Hona oster ( astor ) nêgureto, nalu ceno ( geno )
Honde ke ma va, tuk ame zonê maro.
Honde kutiki qımetê xo çino.
Honde xode pil mebe (meve).
Hot mıluzu gureto zu herera, besenêkerdo barkerê vato: "Ax bêkêşiye ax".
Hurdine piya sare nar
o ( sere) zu (yew) balisna.
Huska husk qemetiyo pıra.
Hı vato pırnıkera pero.

27 Gulane 2000

>>> peydı şo (to back)

 

 

Tarixê nuşnaye ra-3

Dato Zeryan

Vateyê mın o sıfte:
Zazaki dı zonê nuşte her çendı khan nê bo zi, fına zi tarixê cı esto. Héme tarixê zonê nuşteyan bı şıir, ıstanık u bı dêrana dest pê keno. Bê nêy, qedemeyê do bin zi nuşteyê diniyê. Zerdeşt bı Zend-Avêsta, Asuri bı qanunê Hamurabi u Enima Edüş a, Sümeri bı Gılgamêş a, Greki (Yunani) bı Odyessen a, érebi bı Qurén a, Yahudi bı Tewrat a zonê xü berdê aver. Zaza
yan dı zi ıstanıki u şıiri biyê payê sıfteyê ê merdıfani.

Kültürê şaran dı, kültürê nuşte bê şık her wext cayê do berz gino. Kültürê nuştey dı Zazay her çendı peydı mendê zi na bê şık gırêdayeya lejanê mabênê rocawan (ortadoğu) i ya gırêdaye yo. Politika
yê Alexander o Gırd, ê Atila, ê Huna, ê ‹raniya, ê ‹slamiyet u ê Tırkana gırêdaye yo. fiarê kı lejan ra dur vınderdê, nê kewtê lejan miyan boyê do hera u pak anto cigeranê xü. Na semed ra zi kültürê xü yê nuşte aver berdo. Politika dı kayê leymıni biyo sebebê pêy mendenı. Na, wextê ma yo newe dı zi, na politika da leymın rameno.

Nameyê Zazayan sıfte Tewrat dı ravêreno. Dıma leteyê seran dı, yan zi seseran dı fın-fın vineno. No bı tipê érebiya u bı tipê latiniyê Awrupi ya vıcêno ma ver. Bê şık o kı wextê ma
yê modern dı, Zazaki ser dı zaf gürweya yo, ju zi Malmısanıj o.

Nuştey Malmısanıj i sıfte wendoxê Zazay pêserokda Kırdan Tîrêj i dı diyê. Malmısanıj mesulê nuştey Zazaki yo u zaf nuşê kı wuca dı vıcyayê ê ciyê. No çi wexte ma yê modern dı gamê do zaf qıym
et u ri pakeya Zazayan o. Çı wext mı nuşê Malmısanıj i 1979 ra héta nıka dana pê veri, kewna şok. Nuştox, kolox u zonzaneyê Zaza Malmısanıj gami pêy dı eşto u nê şiyo aver. Qandê çıçi? Bewnê, Tirêj dı Malmısanıj o çax çıçi nuşto u ewro o yo se vano;

Na, s
enin zon u tarix zanoxeya?

Tîrêj, hêjmar: 1, Sal: 1979, Per 1 - Têxıstıni (Têyestey)

-Zazaki dır vatey verinan......P.49
-Zazaki (Dımılki)-Tırki (Ferhengok-Qısebend)......P.56
Malmısanıj, amor a Tîrêj i ju ra héta peyni vano; Zaza. Na amor a Tirêj i dı Mamısanıj i name yê bini panawo xü ya. Zekı (Dewıj, M.Dewıj, Pankisar Zerteng, Mehmet Piran, M.Piran, Roşan Bariçek, Mehmet Malmısanıj u.ê.b)

Tirêj, hêjmar: 2, Sal: 1980, Per 1 - Têxıstıni (Têyestey)

-Raberi (Vervate)......P.3
-Çıbenokê Zazaki......P.63
-Zazaki (Dımıli) - Tırki......P.72
O çiyê kı qandê mı u qandê wendoxanê ma yê erciyaye mühim P.3 dı ro.
P.3 dı Malmısanıj bı Kırdki u Zazaki çıçi nuşna wo; Nuşte senin ameyo nuştış wuni neqlê tiya kena. Alfabe êy nê vırnena.

Bı Kırdki

Me çı bersiv
anin;

1
- Her weki dı nav bajarvani-yên pıçûk de jı têr nezaniya zman dıhat axaftın, Kurdi bı tenê ne zmanê axaftına rojane, ya mala û qehwa ne. Lê, tevi van çande û pişeyi ye ji.

2- Bı Kurdi nıvisandın ne kareki gelek dıjwar e; bı xwe lê daninê, ser êşan û cadandınê, gelek hêsa ye.
3- Bo afırandına hılberinên çandê û pişeyi, Kurdi ne zmaneki teng e, bı eksa vê ditınê têrkır fereh û balûpal e.

Bı Zazaki

Ma çı bersıvi ardim;

1- heze kı burjuwaziyê werdi mıyan dır - semedê zıwan weş nê zanayişi ra - vajêno, Kırdki zıwanê qıssey kerdışi kêyan û qehwan nı yo. La nıyan reydı zıwanê nuştışi, zıwanê çande û û pişeyi yo zi.

2- Kırdki nuştış, kareki gellek dıjwar nıyo, eleqedar bıyayış u sero vınderdış gellek asan o.

3- Qandê vıraştışê hılberiyanê çande u pışeyi, Kırdki xwı ra zwanoteng niyo zıwanêk herr û hera o.


Edo héme nuşi neqlê tiya nê kera. Cayê kı bı kırdaskiya "Kurd" ameyo nuştış, Zazakiya cı dı "Kırd" ameyo nuştış. Nêy zi zane Malmısanıj nuşto.
Fına ze amora Tirêj 1, ê dıdı dı zi qısebendê Zazaki esto. P.72 Zazaki (Dımıli) - Tırki

Tirêj, hêjmar: 3, sal: 1980, Per 1 - Têxıstıni (Têyestey)

- Zazakiyê Ezıigani û Dıyarbekır......P.7
- 1960'dı Zazaki......P.38

P.7 "...Çıqas kı yew zarawa bo zi, Zazaki miyan dı beyntarê fekan dı ferqê zaf ra tayi estê. zanayişbê ma hetı fekê Ezirgani, fekê Dêrsımi miyan dı yew şax o. Yani fekê Ezırgan zi fekê Dêrsımi sero hesebêno. beno kı Zazakiyê Ezırgani zi xwı miyan dı ca ra ca yewbınan nâ tepışo..." Nuşte bı no şekle dom keno;

"...Dıyarbekır dır, Hêni, Piran, Gol,
Çêrmûgı, fionkuş (Çüngüş), Qulp, Lıji, Hezan, dır Zazaki qıssey beno. Tayi şarê Farqini (Sılivan) û Hezroy zi Zazaki qıssey kenê. Niy cayan hemıni dır qıssey û vatey Zazakiyê Sêwreg û Gerger (Adıyaman) i yo. Ow qıssey ni cayan, ay binan ra vişêr Zazakiyê Dêrsımi ser şenê..." Malmısanıj bı no vatenanê xü ra mırd nê beno u wuni nuşneno;

"...Ewro ra pey, ma wazenim kı
Zazakiyê cayanê binan -ey Dêrsımi, ey Bedlis (Mutki) i, ey Qozlıx (Kozluk) i, -Tirêjı dır dıdim zanayiş u fahm kerdış. Labrê kes tena nê eşkeno niyan biyaro ca. Piyayey, qandê heme çiy bes a û weş a..."

Malmısanıj
P.38 ra héta P.40 bı nuşê xü yê "1960'dı Zazaki" ser nuşna yo.

Perê Tirêji dı héme sernuşi nuştey bı hérfê werdi siyayê do qelaw ameyo nuştış. Çı qüderto se P.38 sernuşê nuşte hem bı hérfê gırd u hem zi bı siyayê do qelaw nuşnaye yo "1960'DI ZAZAK‹" na jestê piskolojiyê Malmısanıj (Roşan Bariçek) zi mısneno kı no nuştoxê ma vateyê ZAZAKI ra zaf héz kerdo. (bıra çewt fam mekı, hisê to yê Zazatey, to rê vêşi nê vinena. Gerek héme Zazaya
n dı na his ca bigiro). Mabênê hézan dı Malmısanıj tenya name yê Zazaki nuşna yo. "...‹ngılızki û Zazaki çend qussey estê..."

"...Ow ni rıpperi û qıssey Zazaki - Ingilizki/Tırki ma na kovarı ra gırewtim..."
"...Barey Kırdkiyê Zazaki dı na eleqedareya..."
"...Na nıwıştey nuştoxi, çıqas kı kılm û kemane bıbo zi, zanayiş bê ma hetı Zazakiyo nuştewo en verên o. Ey dıdını zi welatanê Rojawanê Awropa dı çap biyo u Zazaki dawo şınasnayış. Niy sebeban ra, ma vanim qey erjeno kı kes sero vındero..."

Per 41 Malmısa
nıj kıtabê nuştoxê ‹ngiliz Dr.Sandwith "On a Zaza vocabulary Read" ra qısey Zazaki u Ingilizki veto u Tirêj dı veto.

Per 49 dı fına Malmısanıj bı nameyê xü yê Dewıj "Çıbenokê Zazaki" arêkerdo.

Per 60 dı "Ferhengok (qısebend) bı Kurdi-Tırki" u P.66

dı "F
rehengok (qısebendê) Zazaki-Tırki" Heger Zazaki Kırdki yo se, qandê çıçi dıdı qısebend? Qısebendê Zazaki u Kırdki. Istanêkê Malmısanıj tiya dı nê qedêno.

Tirêj, hêjmar: 4, Sal: 1981, Per 1 - Têxıstıni (Têyestey)

-Zazaki dır Pronav (zamir)......P.54

- Jı
Malmısanıj Helbetên Zazaki......P.59-64

- Zazaki dır Vateyê Verinan......P.68

- Ferhengok (qısebend) Zazaki- Tırki......88

Per 54 "Zazaki Dır Pronav (zamir)"

"...
Pronavê Kesi

Zazaki dır pronavê kesi, bı eleqedareya xwı û lêkeran ow hevok (cümle) dı cayê xwı (fonksiyonê xwı) reyra bedelênê.

a) Zazaki dır yew grup pronavê kesi niy e:

*Yekejmar **Pırejmar

Ez-Ma
Tı-Sıma

neri: aw, ay, we, o, yu(yo)ê, yê(yi), ayi(ayê)

mayki: a, ya, aya

Kırdasi dır nerey u maykeya pronavê kesiyê hirını (yêkejmar) yew a...."

Zeydê amoranê Tirêji bini ya na amor dı zi qısebend esto u bê nêy çend şıirê Malmısanıj zi tede dı ca gino.

Dıma cuntayê faşist 12 elun/kerge 1980 ya, Malmısanıj (Pankisar Zerteng M.Brindar, Dewıj u.ê.b) zi merdımanê siyasiyanê binan rayê Awrupa tepşeno u şıno Swêd/Isveç beno macırê do politik (siyasi). Macır biyayen Malmısanıji verdı nê beno dızi qela, bı ekıs Malmısanıj Awrupa dı nuşi nuşneno, embazanê xü yê khani "ajan" ilan keno, yani bı vateyê do kılım Malmısanj aver şıno u 1983 dı nameyê Zaza
ki bedılneno u keno Dumılki. Hêvi hêjmar 1 Ilon 1983 Per 65.

Zekı Malmısanıj zi zano, Zazaki dı "ı" Kırdi dı beno "ü" minak; "tı - tü", "Dı(2) - Dü" zaneyê ma Dımıli kerdo Dümıli. La ema, Hêvi hêjmar: 3, sebat 1985 dı çewteya xü fam kerdo (yan zi merdım nê zano, nê bo kı Kırda ra édızya u va; "-La de besê şıma wo, şıma ma rê hézar namey di. Ma Zazayê Zaza." Nê Malmısanıj çiyê do wuni çewt nê vano u nê kewno darax da ajaney) Per 114 dı Dımıli (Zazaki) nuşna yo. Héta nıka okey. Semed kı mıntıqa bol cayanê Za
zayê suniyan dı xü rê vanê; "Ma Dımıli yê." Edebiyatê Zazaki dı seferê Malmısnıji tiya dı nê qedêno.

Berbang, hêjmar: 4-5, sal: 1989 (57-58) dı, J.EsparMalmısanıji ya reportaj vırazeno. Bı tayn vırnayışa éyni na reportaj pêserokê Welat dı vıcêno.

*Yekejmar: Juwêr, jukın
**Pırejmar: Bolêr, bolkêr, zafêr

Welat, hêjmar: 3 sal:1992 (26.06.1992), per 6 i dı vıcêno. Qandê çıçi mı nêy nuşna. fiıma do vacê: "-Heger merdım bıwazo se, merdım şeno héme pêserokan dı nuşê xü veco. Raşto. Koti dı merdım bı wazo, wuca dı merdım nuşê xü veceno. O çiyê kı edo bıda pê ver noyo; -Senin fınê dı merdım şeno name yê şarê bı vırno u senin merdım no heqi xü dı vineno. Reportaj kı Berbang i dı vıcya yo dı(2) name ano kar Zaza-Dımıli.
J.Espar Berbamng i dı her persê xü dı van
o: -Zaza. Zıwanê Zazaki...Dêri Zazaki...Ze nuştoxê Zaza tı çı fıkırênê? Malmısnıj zi vano: -Dımıli. Zıwanê Dımılki...Dêri Dımılki...Ze nuştoxê Zaza ez wuni fıkırêna...
Nıka do ma do şırê tarix u peranê Berbang i.

Berbang Per 36

Berbang (J.Espar):
Çaxo kı lehçedê Zazaki ser o xebetêni kê kom babet zehmetey yeni?
Malmısanıj: Vanê "devi ra vato mılê (viyey) to çewt o, devi vato kürey mı raşto kı?" Ê xebata Dımılki zi fıkê enahewa wo...
a) Verê heme çi haya ma şiweyanê Dımılkiyan hemini ra çına?...
Berbang: Kê şenê vaci eyru (eyro) hetey imla ra problemê lehçeyê Zazaki qediyayi? Eke esti, komdar i?
Malmısanıj: Verê verkan ganı ma xo viranê kerê kı Dımılki zaf nêameya nuştış. Kesê kı bı Dımılki ewro zaf zaf tayê...

Berbang, Per 37

Berbang: Gramerê Zazaki eyru
heme hewayan ra analiz biyo? Xebatê kı nono ware dı bi, tı şêni ma ri behs bık

>>> peydı şo (to back)

 

 

Zew Welatsınasyoxi ra...

Ambazê ercıyayey, Ambazê hewli!

Pêserokê ZazaPress i kewt mı dest. Ez zaf biya sa. Zerri wastê kı ZazaPress dıha wes bıvızyo. Dêmek sıma dest ra hendayê yeno, boka sıma ney wesêri vezê. Neka sıma xeylê mesref kerdo hıma mıyanê qapaxdê veri u peyniya qapaxer nêwaneyeno. Ekı sıma çiyê vezenê wa wesbıwanêyo xokava mesrefmekerê ew ê çıyê kı nêwaneyenê zaf mıhimi. Fına zi ez vana destê sıma wesibê berxüda
r bê.. Sıma namey roza u menga nusnayê ew sımayê vanê gerek ma nê nama newa tepya bıyarım kar. Ez ney çewt vinena çıkı nê namey pêro rast nıyê. gerek sıma na qunc dı nê nama mınaqase kerdendê una nêbeno. Hırg mentiqedê babetê namey estê. Ez vana ê mı rasto, tı vanê ê mı rasto. No çıyêndo wes niyo. gerek ma pêrın arêdım pêser u ew qısay werrti bıvinım u ew newa tepya pêro pıya bıyarımkar. Çıle, awdar, gulan temam. Hıma ê bini temam nıyê. Mengda şubati rê kışta ma dı vanê; heftan çıkı menga heftana. Ez nay zi rast nêvinena. Çımkızafina zazaya hefti rê vanê heşte. Coyra heften nêbenu. Kışta Çoleg u Dêrsimi na mengrê vanê Gucigê ney ez rast vinena.

Ez hend derg nêkera xeylê pêseroki vızyay kesi nê namarê çare nêdi. Wa nê kari zi ZazaPress bıyaro ca u son bıdo
cı una tayn vazê zıknabut tanizi vanê pir wıni nêbeno. Ez vana; Ocak çıle, şubat gucig, mart awdar, nisan lizan, mayıs gülan, haziran... temuz... ağustos... eylül kerge, ekim... kasım... aralık gaxan bo. Rozi dıseme, hirseme, çaharseme, panseme, yene, bahdê yene (paşine), seme, seme (bazar). Kırê ma dı çıniyo. No Yunanki ra yeno. Yeni rê kısta ma dı zaf Zazay vanê; êne. Hıma tayni zi vanê; yêne. Hıma Zazay corê yani Zazay Zımi vanê; yene. Coyra yene dıha rasto. Mengan dı Zazay pêro vanê; payızo vêrên, werrti, peyên, amnano verên, werrti, peyên. Hıma gere kı ma zew name dı vazım xora newe keso nê nama hend Zazaki nêvano. Zafina Tırkiya vanê. Coyra ma sem nekana nama rêze kem no fıkrê mıno. Ew sıma caelamat nıyê fıkrê mı qebul kerê. Ekı ma zek ezo vana; nêkemse hırg cana vengê yeno. wexta ma bı xo destiya zıwanê xo hermınem u vıra dem yanê tayn ambaziye xora Zazaki hermınenê. Verê ma vatê "teyestey" ambazi estê vanê "tedei". Ma vatê "Pêserok" neka êyê çina vanê. Haybık hırg mentiqe dı zi hım vanê; teyestey, hım zi vanê; tedey. Wırdi na zi rasti. Ez vana teyestey ame bı ronışten tedey rê luzım çınyo. Ê ambaziyê hırg çi una kenê têmiyan, tayni vanê; "y" herfi türkiya. Herunda "y" dı "i" gırweynenê. Haybıkı Zazaki dı "y" zaf mıhima. tayni zi vanê "ı" tırkira ameyo. yanê herkeso çiyê vano. Ez kı zana herfê dınyay pêro zewi zıwana pêrındı estê na herf uzara yena, a tiyara yena peki ko herfa Zaza ki hewna mayê newe nusnenê. Ez vana; no mınaqaşeyo wes nıya. No mınaqaseyo unayın ma erzeno peydı. Ambazêno ZazaPress do serr dı çend amori bıvızyo. Sıma bınusnê wes beno. Boka homa quwet bıdo sıma, ekı sıma nê pêseroki ravey berê.

>>> peydı şo (to back)

 

 

Yara Mı

Kamal Astare


Şia ware pire,
asmen pak u zelalo.
Şio zerrê xeyme,
zerre tıng u tario.
Şio diarê dewe,
boston gül u fidano.
Şio zerrê boni,
yara xü fetelio.
Kam ra ke mı pers kerd,
vat ke: Piê xü nêdano!
Yarê, yarê, yara mı!

Wusar ama dewe,
dorme bi bi k'ewe.
Roce reşte sewe,
kütık kerd hewe hewe.
Xü rê teyna fetelio,
hata lete sewe.
Yara mı kota mı vir,
zerrê mı adıro u kılle.
Mı va 'Haq
pilo, tene vınde'
Hata fecirê meşte:
Yarê, yarê, yara mı!

Cerio çerexio,
hire mı cı rê sono.
Mı rei şe kerd ke,
dest de qab u qacaxo.
Mı vat: deştê xü destê mı de,
tene lew lewunê tuyê sirenu ra ni!
Vat ke: Mı zerra xü verda ra tu,
xerê xü tene lew mı ra
ne!
Mı vat: Şime şia viale,
Vat ke: ‹ta kes çino, ma nêvineno.
Kutimê vırara jubini,
Zerrê ma têde pêseno:
Yarê, yarê, yara mı!

Gülane 2000/Bonn




Bêbext


Mewlüdê Diyarbekıri

Vanogey degır kırê xü bıkerê destdê yanê zıwanê mawo Zazaki inkar bıkerê ogo bırsê çig. Feqet bêbexti bı enê émelandê xü tenya benê alikarê (yaremeteyda) şamanistan. Ron sonê nandê neyerandê maw xü. mêrdeko bêbext perınê cê kılmo. Dı xülami u koledarêk gawag caykde bıbê u ê xülami helpırıkê jobini bıbê a gaw koledar qezenc keno.

Ş
ehido qedır gıran vano; "-Wa mar u mışki, dupışki wa canê mı borê, wa nêg ez pisêk bıvini". Şehid Salih Begê Hêni dı şıirêkda xü de ewna vano; "-Eger maw qewet ra bıkerın ma qewetê xü wog zéf bêbılét niyo dı jobini de xerc bıkerın a game vergog Homay ra, xü ra çikekdo ewnayin wazeno". Go o verg ma wurdemineyeke bıbılénê. Çıwog kori Homay ra waştıb çımê kıb, Homay dawo dı çımi! Zırarog şamanistan dawa islamiw, Ariyan, Zazan, ‹raniw u ê dınyaw ê hisabiw kıtabi niya. Qandê co, gerek ma pêroyê insananê dınya nêyarê şamanistê Tırkan bê. Eyro ihtiyacê (pêwistey) bı hemkari, hetê jobini kerdışdê Ariyan pêrıne esta. Yanê ihtiyacê bı nızdik bıyayişdê xerbi u şerqi ariyan zéfêri ihtiyaci bı nızdık biyayişdê ‹rani-Hindistani u esta.

Qıta Afriqa, Rusya, Çin, Dınya qer
asiya éreban, Awa latin enê hergu jo fenê xızinekdag bı hivida keşfkerdışdê xüwa. Yanê itifaqê dini, ırqi, go dı en ésrdê 21'oyde rawer kurê. Wextog rewş ewnakiyo magrora wesbı miqro şar bı şar itifaqêk dı merekezdê cinede ırq, milet, din yaykê esasê xeyri u feydi esto ogo bıbê mıhimi. Enarey dı şarê miqroy de dı parçeyê qıçek lacê datanê (apanê) yanê ırqê cinew, bı élewi u süniya Zazay miletiyê. Menfétiyê cineyeke éyniyê. Gerek enê jobini zéf nazik bigirê. Nêg fenê bêbextan verê bınışê jobini seru dıbê mari cıra bıkerê hetyaka mariw mêrdeki mualima, mêrdek dımê mari cırakena, marike dano dılacdê mêrdekidew. Lacê cê mıreno. Matakbê azadida xü yê. Tı qewet xêrci Zazayiney ma, azadida ma sera çınyo. herçi çıwog yayke qewmok vernida azadida made bendan vırazê o xü ra zano degır maw êrê xeyr niyo. Deya ogo na déwada destdê mado beradê yayke ê êde. Mergêdo bı şanu şeref 100 hezar rey başo. Bı fenê Zazayine, serê xü neyari werde, Zazaya veridı çewt kerê. Xü ra degır ma bırı sayê xoritida ménada şehidi, a gaw rewşê mayê eyroy aya bı newayêkdo binbayê. Waşten, ogo Zazay bırsê ménada kelima de ŞEHÍDÍ.

 

>>> peydı şo (to back)