Qıseyêşıma qedya? Vınderê ê ma nê qedya.

Editor/Faruk İremet

ZazaPress bıamora xü ya desın (10) zi vecena. Qıseyê ma şarê ma Zazayan ser nê qedya.Vatenê ma nê qedyay. Raya ma duriyo u ma yê gamê xü yê hera erzenê. Ma resenêwelat u welat hézkerdoxê Zazayan. Vatenê ma héta vızêr kültür u édetê şarê maser bi. La ewro qıseyê ma fıkrê siyasiyê. Qıseyê ma zeri ra u zeriyê ma yê pakira riyê asfalti leymıni ra vıcêna teber. Qıseyê ma riyê asfalti inkarciyan uriyê zurkeri tarixçiyê inan parçe keno, qelışneno u ze vılıkiya ê asfalti seroabêna. Na sinayena u na sinayenda ê Zazaciyan a. Ma zazaciyê u ma raya xü yêhéqi dı raştê. Héme alem u tarixo çım kor şahidê ma yo kı ma qıse u fıkrê xüdı raştiyê u mazatan dı ercan niyamey u ninê rotenı.

Çımê şımaroşni bo embaz u dosti, wendox u nuştoxi, qeç u pili, cınya u camêrdi,neşırxane u pêseroki, ZazaPress fına bı amora xü ya newe reseno şıma u resenozerida şımayê serehewedaye. Qıse u vengê ma héme bendi siyayan pêra abırneno ubı vengê do berz reseno şarê ma.

ZazaPress zepêserokêda Zazaciyan nêy vano; "-O/A kı bı bermi u bı nalinana wazenoşarê ma biyaro pêser şarê ma rê weşey nê, şarê ma rê xırabini keno". Şarê ma, şarê do serehewadeye yo u wuni rew rew mıl nê roneno. Zazay ne kor,ne ker u ne zi laliyê. Ma do têtewrdê roşnayox, pêserok rayberanê xü ya bıbêzon, çım u goşê şarê xü. Yani şarê Zazayan, yani şarê ma.

Zeriyê xühonık kerê. Bermi u hérsê çıman qandê ma nê, qandê dışmenanê Zazayan o. Ma doserkewê. Beno kı serkewtenda Zazayan ma nê vinê. Beno kı qeçekanê ma zi nêy çinê vinê. La çiyê mühim o yo kı, toxım ameyo eştış u ecdadê qet ju zurkerêtarixçi nê şeno na tarix b&rc;, ma Tırkiyê u qandê nê çiyan zi çıçi cıdest ra ame inan xopey nêeşt u kerd. Çı pisey vajê cı ra vıjiyê u hewna zi ayavıjêna. Qandê kı inan mahlimandê xo ra, bırayanê xo yê Tırkan ra dersa xo weşgırotıbi u çiyo kı inan ra mısaybi o çi rotê şarandê binan. Ínan zi zeybırayandê xo, şaranê binan ê xü yê bê leym. ZazaPress reseno héme qüncıkanêwelati. Wendoxê ma çımê şıma roşni bo!!! ZazaPress nezdi dı Welatê vıcêno...

>>> peydı şo (to back)

 

Xo nas bıkerê ke şar jı şıma nasbıkero, ma kole şari niyme!

Íbrahim Doğan

Mıleto Zaza Anadoliye de mıleto en khano. Verê islamiyeti hardê Anadoliye de bi. Coğrafyaxo dormê ağwa Fırati u Dicle dera. Mıkanê Çhaviyanê ağwa Koê Bingoli o Munzurde Ecdadê ma mendo. Çımê ağwa Çhelkaniye de Çımê ağwa Xızıri de sıtar biyo.Duşê dışmeni de xo verdo. Ortê dar o kemer o bırranê meşeligê Anadoliye deemrê xo viarno ra. A waxt hona islamiyet niame bi Anadoliye. O waxt Elewiy oSunnitiye çinê biye, Elewi-Sunni Zazaya waxt jü qom bi. Kuli mordemê hometa xobiyê. Dinê mıletê Zazay Zerduşt biyo (dinê xeylê-wayirıni). Dinê Zerduştidinê de zerehira, zerevêşae, wayirê itıqati, wayirê şewqati biyo. Mesela,ortê insana de kiştene, dışmentine çinê biya. Ebe rahm o qudret biyo. Ínsanaroci rê, Aşme rê, adıri rê, ağwe rê, dar o kemeri rê ibadet kerdo, düa kerdo.Ağwe bereketê dınya biya. Roc roştia dınya biyo, nur biyo. Ínsana cırê secdekerdo. Ínsana qimet do jumini, jümin, ra hes kerdo.

Cêniye dinêZerduşti de qudsale (ziargiye) biya, zê Heqi (Homay). Cêniye cem u cemata dewayirê soz o bext, biya. Wayirê itıbar, biya. Vatena cênıke, cemati qebulkerda, insana qimet do cêniya, cêniya ra hes kerdo. Mesela, Meryem Ana teynabiya, gorê rivayeti terefê Heqi ra cı ra Ísa biyo. Yanê Meryem Ana mêrdê xoçinê biyo. Vılê mı de nebo. Rêna (fına) Ademi o Hewa çinê biyê, yanê toxumbiyê, amê dınya. Terefê heqi ra amê vıraştene, bado domani (tuti, qıci) cı rabiyê. Ê ji jümini de zeweciyê, serê hardi ra biyê vıla. Ez nêzano, domanê Ademio Hewa senê reng biyê. Aqılê mı çiyê rê vındeno. Eceba nê isanê siay dolêkamiê, yanê zenciy dolê kamciyê. Ez nêzano, mae ya ki pi kamci sia biyo. Mademma kuli Ademi o Hewa ra biyme, a waxt ma pêro biraê jubiniyme. Na dışmentiyeçıka ortê ma de? Ama ez rêna nêzano, no zonê ma qey ciao (ayriyo). Nê işte, ezvano hile esto, tobe tobe...

Nê meselikuli dini nia kerdê gırsi. Ínsana xo rê Heq vıraşto. Her mıleti xo rê sistemêno ro. Mesela ewro Hindıstan perestê (tapmışê) manga beno. Yanê işê dini işêaqıli niyo. Na derheq de insanê ma ki rüyê dinê Mıhemedi ra zaf zaf zerar diyo.Dinê Íslami az o uze ma bırrno. Merdena Mıhemed peyxamberi ra tepia insani sebamenfaatê dınya kewtê ra jümini. Seba xelifetiye mısılmana kokê jümini ardo.Kokê şari wayirê dinanê bina ardo. Mıletê bêçari nınganê astoranê mısılmanaver, zê tozê wele qır biyê. Seba dini islama zaf qetıl kerdo. Zaf seri şımşêrkerdê. Vanê, Ali biyo şêrê Heqi, reşto kami, sere perno. En peyniye deMewrani nımac de serê Ali perno. A roce ra nat Elevi nêşonê camiye, nımacnêkenê, rocê Remezani necênê. Merdena Ali ra tepia nafa islama ra Ömer uOsmani, Muawiyay ver çarno Ehlibeyt bırno. Tornê Mıhemed Peyxamberi domanê(tut) çêna de, Fatma domanê Ali Hesen Usêni butunê domananê Ali Kerbela dıkiştê. Yanê kokê tornanê Mıhemedi ardo. Ez nêzano na senê islamtina, insaniewladê resuli ekremi sere bıbırnê. Íşê Heqi ra ez thawa fam nêkeno. Ali sebadinê Heqi (Homayi) ame kiştene, nêçe şaro bin be Zılfeqari kişt. Dinê islamakıtabê Qurane dınya ra do qebulkerdene. Na honde zulumê zalıma nezano lê Heqide aso ya nêaso. Ez vano, kami se kerd, ina rê mendo. A zalımiya a roce hitanewro hona ji dewam kena. Merdena Mıhemedi ra, Ali ra tepia islami biyê dı lete.Taê biyê Sunni, taê biyê Elewi, hona ki jümin, kişenê.

Waxto keÍslamtiye ama Anadoliye, ita ki mılet qır kerdo, kerdo dı lete. Taê biyê Elewitaê biyê Sunni, jü mılet jümini rê biyo dışmen. Na mesela teyna welatê ma deniya, butunê dınya de islami jumini rê biye dışmen.

Mesela aynimıleta ra Erebi biyê Suni u Elewi; Zazay, Tırki, Kurdi, Farsi, Hindıstani,Pakıstani. Efğani, Suriya u Íraqi. Welhasıl zafê islama biyo dı lete. MeselaPakıstani Zılfeqar Ali butu Elewi bi, Nazar Şerif Sunniyo, Suriya Hafız Esad Elewibi. Íran de Şah Rıza Pehlevi şii bi, Xumeyni Sunni bi.

Ísanê maZazay ki biyê dı lete, biyê Elewiy o Sunni, jü coğrafya derê, jü zon qesêkenê, ama dini kerdê dı lete. Waxto ke islamiye ama Anadoliye, mıletê bini jizaf qır kerdê. Mesela, Xırıstiyana dinanê bina ra mılet seba dini jümini zafkişto.

Ewro meselama din niya. Mesela ma bıratiya. Ma seba zoni, kulturi felsefa sosyolociye,coğrafya, tarixê xo emeg danime, ma wazenme ke zon o kulturê xo, kamiya xobınê destê şari ra vecime. Sebeta nae ji gereke butunê mıletê Zazay emeg bıdoebe zerri o cani ra, ebe roê zon o kulturê xo ra wayir veciyo. Ma seba xatırêzon o kulturê bav o khalê xo, seba kamiya mıletê xo hitan merdene kar bıkime.

Mıleto bêzono bêwelat zê vergê serê çolio. Zê insanê pincio, bêma o bêpiyo. Ama ê ma hardêma esto. Kultur o orf (gelenek) o, felsefa o coğrafya, tarix o zonê ma esto.Ma xoser mıletime, nae her kes bızano!

Ma nêwazenimeke meşte domanê ma bêzon o bêhard bımanê. Kam zonê xo mezano, o kes kamiya xoji nêzano Şıma caro diyo, şarê bini mesela: Tırka Tırkiyê xo kerdo vindi, vatoez Uruzo ya ki felan mıleto? Ya ki Ínglêza zonê xo kerdo inkar, vato maFransızime?

Na dınya deniama diyaene, ama çı hêf ke mıleto Zaza kamiya xo kerde inkar, va, ma Kurdime,ma Tırkime; toz eşt rêça ecdadê xo, esl o cısnê xo kerd inkar. Cingane zonê xokulturê xo, orfê xo, kınc o kolane xo dano xo ra, vano ez cingano (aşıqo); çıhêf ke ma qasê cingana ebe anor nêveciyayme. Taê ebe namê çhepê (sol) Kurda taêki ebe namê çhepe Tırka zonê xo, kulturê xo, hardê bav o khalê xo ra bi inkar,kamiya xo ra bi inkar. Zonê xo kerd lehçê Kurd o Tırka . Hardê şehidanê ecdadêxo kerd hardê Kurda, namê nê ji kerd Kurdıstan, coka bi Xırbıstan.

Ewro Zazaê keTırkiya de, metropola derê zafina kamiya xo kerda vindi, zafê dina kelimê deZazaki nêzanenê. Zazaêe Awrupa rêna (anci) henênê. Ínsanê ke welat de mendê inara başqe kes zonê xo qesê nêkeno. No derdê de gırano.

Nê azê neslêtezi xo şaş kerd
Xo şari dıma kaş kerd
Bi herê şari, xo bar kerd
Zonê bav o khalê ma inkar kerd
Roştberanê ma qaytê zuranê Tırk o Kurda kerd
Íbrahimê Muska de khalık o pirıka xo ra şermaiya, ar kerd
Seba zon o kultur o itiqatê mıletê xo ka ro guri rê wad kerd

Ma gereketarixê xo vecime meydan. Ma gereke kamiya xo bımusime. Her kes koti beno, bıbo,zonê xo qesê bıkero. Leê domananê xo de, çê (keyê) xo de, otobuse de, rae rakoti beno, bıbo, zonê xo qesêkerdene mecburi kero. Her tatıl de domana berêneWelatê Zazaistani, hardê bav o khalê xo nas bıkerê, dewanê xo, sukanê(şeheranê) xo, pil o maqulanê xo bıdê naskerdene. Bımusê, destê kokumanê xophaçi kerê. Şorê mali, şorê selxi, şorê dawari, şorê taro teze, so, mendıke,tırşıke helız, rıbêş, heluge, gızêre, xıloke, piçoke, toptopıke, zılxençere,turpe, dırrıke, gulsosıne, menekşe, gula vıleçewte biarê, nas bıkerê, pocê,burêne. Waxtê wara de domana berêne wara, domani ware bıvinê, hera ra nişê,heri çırtıka berzê, domani wara gınê. Zerê ma o pi taê bıvêşo, belke welat rania hes bıkerê, xo vêra mekerê. Zobin welat nas nêkene. Waxto ke ron o thoraq odo o mastê welati wenê, zê heşi nırene. Vane oxxxxx, çığa weşo, thamê doy omasti rınd zanê. Thame rındekiya çıçeganê welati dana ra qatıği. Gereke welatêxo ki zê nê doy o masti zê serê şıti biarê xo viri, nas bıkerê. Kamiya xobızanê, zonê xo qesê bıkerê.

Welat de kulikom bê, şorê ziara ser, mezelanê pirık o khalıkanê xo ser. Ziaranêe welati,itıqatê welati nas bıkerê. Goş pil o kokum o maqulanê xo ser nê. Ê waxto keberbay, domani pers kenê, vanê nê qey berbenê. A waxt ma o pi gereke eberaştiye itıqatê dina cı rê ca kerê. Domani, orf adet itıqat bımusêne. Kulturêxo ebe tore bumusê. Waxto ke şonê ziara ser. ebe içki, ebe kêf o zewq ziarêsera mekerê, ziarete ra düri şorê, xo rê muhabet bıkerê. Çımke ziari caê içkiniyê, caê kêfi niyê, cayê itıqatiê, caê derd o khulanê, caê mıradanê, êinsananê itıqatliyanê. Aera nê isana rê hurmet o azet bıkerê, hurmet bımusnêcı, zerehira vındê.

Seba welatişıma çı zanê, derheqê zoni de, tarix de pil o maqulanê xo ra pers kerê,domananê xo rê bıdê naskerdene. Domani baqılê her çi ina viri de maneno. Loqmêniaz-qurbana ra malumat bıdê domananê xo. Loqme çıko, qey beno vıla bumusê.

Rocnamê(qezeta) Zazaki vecinê, seba zonê xo bıcêrêne, bıdê wendene. Taê nêzanê bıwane,cı re bıwanê. Ez inam beno ke khal o kokumê ma, domanê ma zaf şa benê kêfkenê, çımke ebe zonê dina êna wendene, na gonia dina kena tezık; eşqê zonê bavo khali rê kena sewdali. A waxt kes kamiya xo nêşkino inkar kerone. Domanê maroştia çımanê maê, ê zê adıriê, rew benê sur, rew benê sila kultur o zonê xo.

Şarê ma şonopere dano qezetanê Tırk o Kurda cêno, ama ê xo ra wayir nêbenê. Perê jü fincanaqewa qemiş nêbeno bıdo rocnama zonê xo; ma mıletê de bêmesuliyetime. Şımanêzanê, ne isanê ke rocnama vecenê, çıqa feqiriye, zamet oncenê, taê hessasvındenê, şıma ra zaf rıca kenime. Her kes kamiya xo, zon o kulturê ecdadê xobımuso.

Her kesbızano ke ma Tırk u Kurd niyme. Mılliyetçiyanê Tırk o Kurda zonê ma berdo,kerdo lehçê zonê xo, tarix o coğrafya ma kerda ê xo. Bav o khalê ma Tırki,Khurmanci nêzanıtêne. Ína rocê nevato, ma Kurdime ya ji Tırki me. Ma ina ranêheşna. Ína vatêne, Lawo awa ke ma Tırk o Khurmanca ra diye, vergê serê çolanediye. Fermanê ma vet, hurdımina piya da ma ra, ma koa ra vêşan o têşanmendime, serda ra, vêşaniye ra mığara de merdime. Ma ra mıradiyêne(herediyêne), vatê, şıma se vanê ma Kurdime, naleti şoro neslê şıma , ma raxeveri dene, uştêne ra, lê ma ra şiyêne.

Kırmancki,Kırdaski, nêzano Kırdki... koka nê kelıma butun Khurmanci ra êna. Na kelımaçewta, gereke na kelıma zonê Dêsımi de raşt bo. Kırmanciye zonê xo ra vecêne,na kelıma ji resena Khurmanca; nê çımesura yanê na ji Khurmanciya. Zonê DêsımiZazakiyo, xo keno Kırmanc, na alazê (çelişki) de gırso. Dêsimi ra qeyr kes xora nêvano Kırmanciya ma , ne Gımgım de ne Erzurum de, ne Bingol de, mı honanêheşno. Desımıci xo ra vanê Kırmanc , hardê bav o khalê xo ra vanê Kırmanciye. Şarê Khurmanca ra pers kerê, vacê, tı kama? Vanê, ez Kurmancım .Kelıma Kırmanciye zonê maê zelali ra vecêne.

Ze ke ez nanustey ebe qeleme veceno, hitan mıı ra çiyê fam bıkerê. ndi nae ra tepianêşkinê kesi bıxapnê, tarix zuranê dina keno puç, a waxt inkarciyê maê Zazayxo kenê koti? Ez inam beno ke ma rocê welatê xo de ebe zonê xuyê zelaliwanenime, nıvısnenime, a waxt tüyê rüyê zurekeran o inkarciya kenime. Xeziba aroce mı bıdiyêne, ez hona bımerdêne. Axa mı axa bav o khalê mına. Hêsirê çımanêdina mı vêra (vira) neşiyê, her hêsira çımê pirıkane ma qasê dılopê bi, ê kehesiriya Kurda ver berbêne, zerê isani cı rê biyêne lete. Ma xain veciyayme, maxo kerd Kurd, ma ebe namê sosyalizmi, name devrimi veciyayme, ebe teoriyaMarksizm-Leninizmi. Ma va, butunê mıleta qederê xo, xo be xo tayin kerê, maqedere xo berd, kerd qederê Tırk o Kurda. Ma biyme devrimciyê dina, ma ebe namêhurdımina hepsa de, koa de, çola de dulegera de merdime, biyme vindi, ma o piyêma ebe kulma (lapa) hêsiri kerdi ro, berbiş ra bi kori, feqiriye ra biaspıcıni, orte kemer o kuça de domanê xo ğeyal kerdi, şew o roc hewna dediyêne. Dı pesê xuyo ke bi, ê ji seba ewladanê xo kerdêne qurbane, şiyêne,ziara sera kewtêne ra, berbişê dina feryad o fiğanê dina hard o azmên kerdênequle. Ma ma o piyo nianên ji di, en peyniye de cı rê cenazê domana amêne. Ebenamê kami? Ebe namê Kurda, ebe namê Tırka. Ma hitan heşarê xo biyme, ma hitanxo nas kerd ke ma ji xelesiyayme. Kam qasê Zazaanê Elewiya bêesl o bêcısnveciya? Ma kerdênê dışmeni, çı rew xo vêra kerd. Yavuzi teba Hemidiya ElaiyanêKurda az o uzê ma bırna. Dêsım de hawtaehazar isanê ma eskerê Tırka kişt,cêniy o çênekê maê azebi kuli sungi kerdi. Ma rêna ji ar nêkerd, ma va, var boKurdistan.

Xo ra gêncanêmaê peyêna xo şaş kerd, se ke zonê xo ra, kulturê xora kewti düri, şewqet oexlaq ra ji biyê düri. Ma namê şaranê bina ard, na namê domananê xo ra. Nê azepeyêni zaf xetê de gırse kerde. Ma namê piy o khalıkanê xo dard we, namê Tırk oKurda ard, na qıcanê xo ra.

1970 ra natgêncanê maê ke wendêne, kamiya xo ra bi inkar. Şiy, ebe namê Tırk o Kurda leckerd, taina va, ma Kurdime ; çhepê (sol) Kurda de amey kiştene, hepsa dımerdi, çola ra merdi. Taina ki va, ma Tırkime ; çhepê Tırka de vêşaniya derge,rocê merdene ra xo kişt, halbuke Tırki kamiya dina cı ra vanê, şıma ElewiyêZazaê , nê gêncê ma rêna fam nekenê.

Jü qesa esta,vanê: Kupê ağwe raya ağwe ra şikino. Gêncê ma na hal derê. Mı Khurmancinêzanıtêne, ortê komanê Khurmanca de muso. Mı Tırki nêzanıtê, ma Gımgım dedewıc biyme, hardlerz (zelzele) ra tepia dewanê ma de mekteba Tırka biya. Mımekteba verêne dewa xo Muska de wende. Ma Tırki nêzanıtêne, ma ambaza jümini ravatêne.

-Ola olagitme, ben de ji geliyorum.
-Sen de ji geliyor? Ben eve gider, ders çalışıyor. Axşam sen de ji bizegeliyorsun, barabar yazi yaziyalım.

Ma o piyanêma, pirık o khalıkanê ma Tırki ra çiyê fam nêkerdêne. Malımanê ma zonê bav okhalê ma, ma rê kerd bi tobe. Ma mektebe ra waxto ke şiyêne çêane xo, ma khalo kokumanê xo de ji zonê xo qesê nêkerdêne. Malıma ma sera dızdiya başqanivetêne. Başqani ji rêna ambazê ma biy. Kami Zazaki qesê bıkerdêne, roca binebaşqani malımi ra vatêne, malımi dêne ma ra. Ez bımıri bımıri, feqiriya belengaziyamıletê xo rê. Rocê ez mektebe ra amo çê, maya mı çê de niya, şiya mali. Pirıkamı teyna çê dera, ez zaf vêşano, cı ra Tırki non wazeno. A ji zonê mı ran3ezana. Se kena, ez tey Zazaki qesê nêkeno. Bado va ke, çıme Heqi kor bêne,nafa ki ma sera no zonê Tırkê zalımi kerdo mecbur. Domanê ma ebe na hal meştene ma, ne ki Heqi, ne ki ziar o diara nas kenê. Koraniye bêro çımanê malıma serde; ma, no halê ma se beno?

Domaninêthawrêne çê de zonê xo qesê bıkerê. Başqanê zoni yasax kerdêne, dızdiya goşnêne ma ser. Ez vêşaniye ra, qudum ra kewto. Mecbur mendo, mı pirıka xo deZazaki qesê kerd. Ez berbo, mı va, pirıki, ez vêşano vêşan! A ki hêrs biye,va, tı vêşana, tı qey zonê xo qesê nêkena, mı tı raştê khulê gırani kerdêne,nêmendae! Tı qey mı qarnena!?! Mı cı ra va, başqan ita bi, coka. Meşte gerêmı keno. Malım mı kuino, dano mı ra. Roca bine raşta ji laiki malım de gerê mıkerd. Malımê ma Keranlığ ra bi (Omcali), nahiya Gımgımia. Namê malımê ma CemilAkay bi. Malımi ebe texto mıxkerde Aç avucunu! va, da destê mı ra, mıx zerêlapa mı de kewt cı, phıştia destê mı de veciya. Hona caê mıxi kıvşo (1968)de.

Mı rêna pirıko khalıkê xo ra nêva. Mı va, malım de muneqaşa mekerê, seba başqane zon yasaqkerdêne ji, mı rêna cı ra nêva, sebeta cirantiye ra ortê ma de xirabiye mekuyokar. Heya, ma ebe na hal zonê bav o khalê xo kişt, orte ra dard we, ma kamiyaxo kerde vindi, ewro teze kewtime ra dıme. Mıletê Zazay hardê bav o khalê xo dexo kerd inkar. Esl o cısnê xo kerd vindi. Gımgım de eskerê Elaiya Osmani tebaKurda fermanê şarê ma vet. Dêsım de eskerê M. Kemali az o uzê ma bırna. Çewresçêneka azebe destê jümini guret, xo eşt ağwa Munzuri, va; "Namusê mamekuyo dışmeni dest!" Ísani khal o piri kuli qır kerdi, veyvıki sungikerdi, derguşê dina zerre de kişti. Kemerê Gağani de ağwa Derê Laçi gonişiyêne, ebe hazara meiti erziyay peser. Na felaket ra kesi ar nêkerd. Badoisanê Dêsımi verê mıletanê bina bi Kemalist. Gonia şehidanê xo rê wayirnêveciyay. Zafina Atatırk pirê xo ra ravêr guret, oda meymana de koşo serên dedarde kerd. Zonê xo kerd Tırki. Halbuke Sey Rızay ebe zonê bav o khalê xo vato,ma ra çı wazeno no Eskerê Romiyo Xınzır. Waxto ke Eleziz de 75 serre bi, sebawelatê xo, zonê xo, kulturê xo, seba itıqatê xo erziya dare. A waxt rêna ebevengê de berz, ebe heybet qireno, vano, QAHR BÊ ZUREKER O B BEXTA. Ewro ma qaytbenime ke seba dewa Sey Rızay kes nêmerdo; zafê Dêsımica seba dawa Kurd oKurdıstani merdi, zaf gênca kamiya xo kerda vindi, xo kerdo Kurd. Zafina kamiyaxo kerda inkar, xo kerdo Tırk, ebe namê Tırka hepsa de vêşaniya merdene ra,yanê vêşaniya derge ra merdi.

Dêsımıci zafêxo nêşono welatê xo. Gêncê xo hardê piy o khalıkê xo nas nêkene, esl o cısnêxo kerdo inkar, bêpir o bêrayberê (malo ke bêşüane bo, verg weno) coka Dêsımbiyo xırabe, biyo zê xırbanê wara. Şarê ma, mıletê Zazay Uruz (Rus) de leckerd, phıştia dewleta Osmani o M. Kemali gurete, nêverda. Uruz derbaz bo,Dêsımıca kokê Uruzi ard. Gımgım de Xormeçıkan o Lola Zazaanê Solaxan o Bingolikoanê Şerevdin de vırniya Uruzi bırnê, zaf Uruz qır kerd. Bado eskerê M. Kemaliawa ke eskerê Uruzi niarde ma ser de, eskerê dê (ey) arde ma ser dı.

Ewro gerekemıletê ma endi heşar bo, xo nas bıkero, zon o kulturo itıqatê welaêe xo rêwayir veciyo, Zonê bav o khalê xo qesê bıkero, kamiya xo vindi mekero. Ma neTırkime ne ki Kurdime, ma Zazaki qesê kenime, hardê ma, welatê ma ZAZAÍSTAN O.Seba hardê bav o khalê xo fıkır bime, jümini ra hes bıkime, bıratiye, dostiye,rındiye, zonê ma rê, welatê ma rê emeg bıdime. Ma kamiya xo bızanime ke şar kima bızano.

QAHR BOKOLEDARÍYE
QAHR BÊ ZUREKER O BEBEXTA
WEŞ O WAR BO ÍSANÊ MA, WELATÊ MAZAZAÍSTAN

>>> peydı şo (to back)

 

 

Tebiet de zanışiye ki çiniya, zeman ki

Hüsnü Göksel

Çarnekar: Asmêno Bêwayiri
(oricinalê nustey: Doğada bilim de yok, zaman da)

Cerrahiye,awa ke lızgeyê (gılê) de ilmê tıbia, jew senata ke raya heqiqetan (raştiyan) uxususiyetan u şertan u pêrodaişê çaği de dest u hacetan gurenena, awa ke xo rêkerdo hedef ke şıkiyaiyan, veciyaiyan, dırbeti u kulan, defektê ke mae rabiyaene ya ki o ra tepeya ameyê meydan, weşkerdena xırabiyan, pê cêvetışê(diseksiyon) tenıteyanê2 anestetizey, taê nêweşiyan nastiye (şınasiye) do usalım kero.

Ena cumladerge miyan ra taê qeseyan çinenime we, heni şikenime, cerrahiye nia (wına)kılmeki ra naskerdene bıdime:

Cerrahiye,jew ilm u senata ke raya heqiqatanê gundi (çaği) de yena degırewtene (tetbiqkerdene). “Zanışiye” (ilm), “raştiyê gundi” u “senate”! Nê çıkê, çınaê?

Na çekuya“zanışiye” ravêr bıgirime xo dest. Zanışiye (ilm) çıka?

Tebiet dezanışiye esta? “Nê” vano Einstein. Vano, tebiet de zey ilmi (zanışiye), zemanki çiniyo. Enê icadê mezgê insaniê. Çı esto tebiet de? Madde u enerciye esta ulewiyaişo (hereket) ke hurdımêna tede resenê pê... Lewiyaişê do şunıkın3 usistemın. Dendıkanê bınê atomi ra hatan Galaksiyan, lewiyaişê do henêno keşunıka daira ya ki dergoloçıki (elipse) de nêvındeno...

Tebiet de ekezanışi u zeman çiniyo, enê qesey ‘zanışi u zeman’ koti ra veciyenê? Estebiyaenaninan ma zanenime. Senên beno ke, tebiet de zanışi u zeman çiniyo! Nê icadêmezgê insaniê. Tebiet de insan esto, mezgê insani esto, coke ra zanışiye bezemani ra ki esto. Qeyretê insani esto ke tebieti bımoco (bımuso), aera enêqesey ‘zanışi u zeman’ estê. Ícadê quli de. Tek tenya insanan rê esto. Tebietde mezgê insani ke çinê biyêne, nê ki nêbiyêne.

Ílmê tebieti,qurdeşanê (meraqê) zanyten u keşfkerdena tebietiê. Ynsano ke parçeyê tebietio,oyo ke parçeyê tebietio, no ferq kerdo u kewto ra estebiyaena xo ser, enasıftekerdena nuqteyê ilmanê tebietia.

Ters uqurdeşan (meraq)

No mewzu,hisanê biyaişanê tebietiê ke merdım beli keno, inan ver, ê ters u qurdeşani,nuqteyê pia be meydan amaişio. Heşmetê4 biyaiyanê tebieti terso ke ardo meydan,bêkuneti u bêquwetiya ke merdımi duşê4 tebieti de diya, dinê tebieti nê pêra;qurdeşano ke tebieti vera yeno ê merdımi ro, qurdeyê sermiyanê tebieti biyaene,quweta tebieti ra fayde vetene, zanışiyê tebieti afernê5.

Merdımi adırdiyo, eke diyo, ravêr tersao, dexaletê cı biyo, perestê adıri kerdo. Ebe naqeyde dinê tebieti veciyaê werte. O ra tepeya, adıro ke Heqê (Homaê) cı biyo,perestnao cı, merdımi fıkırnao ke ney xızmeta xo rê bıgureno, o imtehan kerdo,vısto ra ser (mıweffeq biyo). Nae rao ke zanışiye hetê dini ra zey xêğine(xintine) ameya diyene. Çıra ke din sere-ronaişo, zanışiye ki sere-wedardena.Tarixê dinan u tarixê ilman, enê dıleti, enê bıraê siyamıcê pê ra zeleqiyaey6eyni nuqte de pia yenê dınya, eyni nuqtey ra dırriyenê, ebe jan u dec jewbinira bırriyenê ya, reêna ki nêşikenê bêrê têhet. Çıke bıngehê dini de itıqad,bıngehê zanışiye de ki şık esto. Cao ke itıqad çiniyo, din nêbeno; cao ke şıkçiniyo, zanışiye nêbena, nêşikeno bıbo.

Ílmo ke icadêinsanio, zemano ke icadê insanio, tede ameo nê rocan. Be hezaranê serran ra biarê, bi arê.

Karl Poppervano: “arêbiyaeyê7 melumatio ke merdım wayirê cıyo, qet bêşık u bêgumanmucizeyanê kainatiê tewr (en) gırdan8 ra jewo.

Mucize ityade jew kayê qeseyo. Kainat de mucize nêbeno, elbet nêşikeno bıbo. Kelıma‘mucize’, meydan-amaena jew weqawa9 ke tebiet de nêbena, biyaena cı ke mumkıneniya bıbo, o mena dero, awa ke nêbena. Çıke, her weqawa ke tebiet de bena,mumkına ke bıbo, wexto ke biye, bena “tebii”. “Mucize” çekuyê da diniyo. Dinirê esto, zanışiye rê çiniyo. Zey mucizey, itıqad ki kelımê da diniyo u sebadini esto, seba zanışiye çiniyo. Ylm de mucize nêpawiyeno10.

“Raştiyêgundi”

Bêrime qesay“raştiyanê gundi” (heqiqetanê çaği) ser.

Her zanışiyewerteyê raştiyanê, xususiyetanê, ihtıyaciyanê, pêrodaişanê gundi de raya xo,usulê xo vênena. Zanışiya qomi11 ki, zanışiyê tebieti ki. Biyolociya kezanışiya tebietia, a ki, tıbo ke lyzgeyê (gylê) de biyolociyo ki, cerrahiya kelyzgeyê de tıbia ki.

Nê raştiyêgundi çıkê, çıçiyê? Zanışiye ro raştiye geyrena (feteliyena). Labelê ae vênena?Hendeo ke vênıto, çıqa raştio? Zanışiye de raştiye çıka, ilm de heqiqet esto?

“Zanışiye deraştiye nê, çiyo ke raşti guman beno, o esto”, Einstein ancia vano. Paradigmaki nawa ke “raşti guman (zen) bena”. Çiyo ke çağ de raşti guman beno, raştiyagundia.

Her melumat,melumatê do ilmi12 niyo. Serba ke melumat senêniya13 ilmiye de bıbo, gereke pêusulê zanışiye bêro be dest kerdene, tecrıbe-kerdene u tefsir-kerdene.

Usulo ilmiçıbao?

Usulêcıgeyraişio14 ilmi, ebe neqet15 ver keno cı, ebe hendo bin16 cerrebnaişan radewam keno, ebe tefsiranê daiyan17 reseno jew ‘netice’, jew ‘paradigma’. Hermertebeyê cıgeyraişi de usulo tewr muhım durıstina. Eke ebe a qeyde durıstinera yabırriyme, şikenime ê binan bıxapnime, xırabêrê xo, xo ki bıxapnime, feqet“You can’t fool mother nature”. No, ez vaci, sernustey de meqaleyo ke mı nae raserri ravêr “Cancer” de wendi bi, o bi. Tı nêşikenay Tebiet Ana bıxapnê.

Çı hêf keusulo ilmi ma her wext nêresneno be heqiqet, hetta ebe tefsirê do ğelet beno kebıresno paradigmaê da ğelete ki. Mısalê neyo tewr rınd asmênşınasiye(astronomiye) de esto. Asmênşınasiye, mewzuyê do henêna ke insani tewr zêdehaydarê cıyê u her kesi rê akerdiya. Rehet seyr bena ya ki heni zaniyeno keseyr bena.

Pê naseyrkerdene (mışahede), ena zelaliye be imtehananê ke hezar serran ra her rocnewe ra yenê vıraştene; awa ke roc eyni hete ra veciyeno, medarê18 do beli ravêreno, hetê do beli ra şono war, şandane ki aşme be asmêni ra kewnê rêça eynimedar; heya, be hazar serran ra ke ena weqa nêvuriyawa u dewam kerdo. Ninan naparadigmay “kainato cihan-merkezın”i afernawa u pay ra vındarnawa. Hata kegurenaişanê Kopernikusi (1473-1543), Brunoy (1548-1600), Kepleri (1571-1630)isbat kerde, teleskop ke ravêr berd u eşkera bi ke dınya merkezê kainati niya,geyrenıki19 (seıyarey) ki medarê do dergeloçıkın (eliptik) ra şonê u hatan keGalileoy (1564-1642) ebe raya zanışiye isbat kerd ke dınya nikê20 xo u dormeyêroci ro çerexiyena. ısbat bi, se bi?

Bruno kuwamıhini ro, veşna, Galileoy ki engizisyoni rê itıraf kerd ke xêğo, poşemaniya xoarde ra zıwan, heni canê (giyanê) xo reyna ra.

Raştiyasalte!

Raştiya çağirê jewêna mısal ki a paradigmawa ke be hezar serran ra vêrda, roşti nêşikenadeşikiyo (parçe bo). Feqet icadê prizma ra tepeyaro ke areze (zelal) biyo, miyaEli21 roştia deşikiyaiya.

Xeyreser kenê mısalê negatifi şenıkê (taniyê). şenıkê, la ancia ki qet jew paradigma se rase (%100) raşti nêbena. Na sebebi ra ki qet jew telebeyê ilmi, zanışiye denêreşto nuqteyê peyniya peyêne. Newtoni rê jew hemzemanê cı vato, “Newtonzanışkarê dınyao tewr zerreweşo, çıra ke o tek merdımo ke reşto o cao kezanışiye qediyena. Halbıke teoremê Newtoni “antışê kutley” ra dıme “teoremêheteyê manyetiki22”, fizikê Quantumi, teoremê Einsteiniê “Relativite”y nêame?

Merdım qeynêreseno “raştiya salte”? Tebiet bêpeyniyo, sırrê tebieti ki bêpeyniye denımıtiyê, aera. Çıke insan duşê tebieti de qıckek, xaxud u bêquweto. Newtonvano “ma taleyê23 istiridıey diyê, inan tedqiq kenime ke okyanusi areze (fehm)bıkerime; ez estebiyena gravitey (antışê erdi) zanane, ama nêzanane çıko, çıtabao.” Heya, tebiet bêpeyniyo, tebiet tariyo. Rêçê tebietiê ebediy nê tari dewedardiyê. Her raştiya ilmiye, enê tariyê tebietiê bêaxıriye ra parzun bena,veciyena ro roştiye. Ena jewe ra ki zaf ya ki tanê tari ameo her raştiya ilmiyero. Nê qesey ê mı nê, ê Karl Popperiê. Felsefekaro ke seserra vistine hama hamaser ra be hatan peyniye viarnawa ra. Teoremê eyê “ğeletnaişi” nêazneno ra raştibiyaena “melumatê ilmi”, azneno ra ê fıkri ke çıqa ğeleto, ganê (gereke) notedqiq bo. Merdım raştiya ilmiye de gereke ro raştanê paradigma nê, eroğeletanê cı bıgeyro. Goreyê Popperi, her raştiya ilmiye jew paradigmawa keğeletşiyaiş tede esto.

 estê, zey raşti asenê

Einstein kivano “raştiya ilmiye çiniya, awa esta ke zey raşti asena”. Eke nia vano, naeano ra zıwan ke raştiye her zewbina çımi ra zewbina asena. Teoriki nae xeyalkerime, jew vagono ke ebe kilometreyan dergo, ebe suretê do nezdiyê ê roşnaiyera vaz dano. Goreyê jew qaytkerio (seyrkero) ke werteyê vagoni de nışeno ro,tiricê ke tam mabênê jew çımeyê roşnaiye ra veciyenê, êyê eyni helme de resenêdêsanê ver u pey; ena serba jew qaytkero ke teberê vagoni ra seyr keno, henio(wınio) ke tirici, suretê vazdaişê vagonio ke hendeyê nezdiyê suretê roşnaiyo,rewêr resenê dêsanê pey, bereyêr24 resenê dêsanê veri. Ena biyaene de her dıqaytkeri elbet heni zanenê ke seyrkerdena xo raşta. Raştiya ilmiye ecebakamcina!

Hendero? Nê.Qaê ke paradigmey seba her kesi zelalbiyaen u tabirbiyaena inan ki, zewbinadereceyan derê. Ebe vatenê da bine, “raştiya ilmiye” her kesi rê eyni derece de“raşti” niya. Popper na ferqe ebe “ferqanê arezekerdene” ê merdıman, Einsteinki ebe “mertebeyanê arezekerdene” tefsir keno. Mısalê neyê tewr rındi kiLeopold Infeld dano. Infeld, embazê Einsteiniê gurenaişio nezdiyo. Hettanuskarê jew kıtabio wertağo ebe Einstein ra. “Serê na dınya de nê hirê kesiestê, Einsteini fehm kenê” vanê ya, Infield ki hendo bin nae vano u keno raser, “Serê na dınya de heqiqeten tek hirê kesi estê, êyê ke Einsteini fehmkenê, şıkê mıno gırano na bare de esto ke nê hirê kesan jewê Einstein bo.”

Ama zanışiyeravêr şona. Ebe ğeletiyan u raştanê xo. Heni ravêr şona, mêresê seserran değeletê xo benê kemi, raştê xo zêdiyenê. No ravêrşiyaişê zanışiye de jewyardımkerê cı esto. Eno yardımker lacê xoyo. Lacê zanışiyo ke “Tebiet Ana” rabiyo. Nameyê xo “Teknik” nao pıra. Usulê teknikzanışiye oyo ke, quweta tebietixızmeta xo rê gurenena. Zanışi u teknik pışti şanenê jewbini, heni pi be lacira pia ravêr şonê.

Merdımi keadır di, xorê hezar serre ra tepeya musa, çamure fırıne de poco, tuğle vırazo.Tewr şenık pancashezar serre gereke ravêrdêne, hata ke adır be awe ra pêşano,“Quweta Puxure” bıfino xızmeta xo. Ena “Newedariya Senai”ya25. Newedariya keinsani hêgay ra vecena, kena fabrika, adırê jew newe-vıraştena dınya finena racı. Newedariya senaiye teknik u zanışiye rê ki newedariye arda, lezaniyê26 danewiye dawa cı. Labelê teknik de newedariya esıle, Herbê Dınyaê Dıdine de sıftekerdo. Hendero ke, teknikê şeşti serra peyêno ke Herbê Dınyaê Dıdine ra hataroca ewroêne ravêr şiyo, ebe tekniko ke tarixê insaniye de ravêr şiyo, hemqimethesebiyeno. Ena jewe merdım nêşikeno zanışiye rê ki vaco?

Nıka yenaneunsurê cerrahiye, senate ser. Cerrahiye jew senata. Senata henêna ke dest uhacetan gurenena. Senatê da rındeka u jew senata rındeka27. Senatê da humanistarındeka ke materyalê xo insano, amênê xo de insanperweriye esta. Jew kıtaboHindo khan, Samhitha Surutha, vano ke: “Cerrahiye, menda ro jew teyri, oyo kejew perra xo zanışiya, jew perra xo ki senata; perranê xo ra ke jewê mebo,nêşikena raperro.” ıtya qesay Kon-Fu-Çiusi biarime ra xo viri: “Eke perranqeplani (pılıngi) ra nê, xırabiya ke mekero, çiniya.” Cerrahiye qeplano perrınniya, teyrê şanykanê zerreweşiye “Zumrudo Anka”wa. şıma a şanıke zanenê: Wextoke o Sin Badi beno diyarê zerreweşiye, Sin Bad teyri ke vat gak, goşt dano cı,eke vat guk, nan dano cı. Peyniya rae ser goşt qediyao. Gak vano Zumrudo Anka,Sin Bad qorê (paqa) xo cıra keno, dano cı. Teyr tey veceno, qori kulyrê28dındanê xo de dareno we. Sureo ke yeno war, pê aliye qori nano herunda xo ra.şanıkê da hezarserriye de amputasyon u reimplantasyon… No a niya?

Ma vat,cerrahiye zanışi u senata. Diyağê29 zanışiye aqılo, diyağê senate ki hiso.Cerrahiye lazımê cı keno ke enê hurdımêna diyağan verane keno30. Ena veranetiyejew şexsiyet peyda kena. No şexsiyetê cerrahiyo. şexsiyeto ke ê jew telebetinake nêqediyena, awa senata rındeke de bena kulêlıke, wayirê sebrio,merhemetdaro, çiyanê neweyan rê yakerdeo, geyreno çiyanê neweyan, humanisto.

(…)

Çıme:Cumhuriyet Bilim Teknik, 22 Temuze 2000, amare: 696, pelge 16-17

1 Mı ke nameqale çarna ra, fekê xo ra kewtane rae, hama hetê fonolociye ra mı varyantoesıl bınge gırot, yanê varıantê qeseyo ke hona Zazaki de vacino. Fêlê mı o bike, zafêri reet bıwanê, era ser kuyê (cıresê).
2 tenıte: doku
3 şunıke: düzen
4 heşmet: görkem
4 duº: qarºi, verba
5 qurde: dürtü
6 afernaene: pêranaene; yaratmak
7 birbirine yapışık anlamında
8 arêbiyae: birikim
9 gırd: gırs
10 weqa: biyaiye. Olay
11 pawiyaene: beklenmek, umulmak
12 zanışiya qomi: toplum bulimi
13 ilmi: bilimsel. Mordem ºikino “zanyar” ki vaco.
14 senêniye: nısbet; nitelik
15 cıgeyraiş: araştırma, tetkikat (saêkariye)
16 feraset; sezgi („neqetiyaene“ ra peyda kerd)
17 hendo bin (ehendo bin): tekrar
18 dae: muta; veri
19 medar: yörünge
20 geyrenık: seyyare; gezegen
21 nik: eksen („nikê destari“ ra)
22 miya (futıka) Heqi, keskesor, meyvuna Ana Fatma)
23 heteo manyetik: manyetik alan
24 tale: thole: kabuk
25 bereyêr: hereyêr, daha herey
26 Newedariya senaiye: sanayi devrim. Merdım şikino «Dêmdariye » ki vaco.
27 lezaniye: ivme
28 senata rındeke: güzel sanat; Kunst; Art
29 kulır: kurne; kovuk
30 diyağ: güç, itici güç.
31 verane kerdene: dengeleme

>>> peydı şo (to back)

 

 

İxanet

Faruk İremet

Çı wext
ixanet pırodo kêberê mı
o do sekero?
O do canê mı bigiro?
Dêyndarê to niya
ixanet.

Tı bı nameyêembazeya
yenê mı het
destê to gunino
boy kı to ra yeno ixanet o
u tı xayinê héta kêy homa.

Şarêma
adırê to dı nê veşeno
o kêfê xayiney
bınımnı xü rê
tı ne ju welathézkerdoxê Zazayê
u ne zi tı Zazayênê
tı bazaran dı bê qıymet
roteni rê
hadıreyê.

Zeydê to yaboliyê lewenê
şo kêberi verdı
qandê esteyê
dormeyê xü bıpawı.

>>> peydı şo (to back)

 

 

Mergı

Faruk İremet

Mergı...
tı mêymanê mı bıbê
ganê mı ra vêşi
tı do çıçi qezenc bı kerê.

Xü peydı
welatêno verdana,
tarixê
tarixêno kı, tı nêşenê mehkum kerê
ecdadê to bıbo ezrail.

Guni Zazayaadıro
merdımi veşneno
tı merd zi bıbê, kar nê keno.

O kı werzenoşax
zerida mına Zazayo
hewın nê beno
kes nê şeno hewın kero
kıtabê to yê tarixiyê kı
tarixê zurkerano
êy kıtabi qet nêşenê.

Ameyo erinaydost"
şebekey ixaneti
Nameyê to merd bıbo odo sekero?

>>> peydı şo (to back)

 

 

Ma NECO xo vira nêkerd, 1943 - 1984

Koyo Berz

E, e ixbarbibi. Ísveç ra ageyreno Tırkiye niageyreno hükmatê Tırkan rê ixbar beno. Emaqandê çıçi, qandê çı semedi. E, semedê cı akerdeyo u wertedıro. Qandê kıtayn-taynan his kerd bı, pede vetbı, nezdi ra Neco do mesela Zazayan bıgiro xodest, mesela Zazayinı bıvino. tayn-taynan fahm kerd bı o do zazayinı serbıgırweyo u kokê xo aşano. Zazacinı ser hend gırweynayena cı, qısey Zazayenıkomkerdena cı, qısebend hadre kerdena cı veng nêbi. Semedêdê ê çiyan, mexsedêdêê çiyan estbi. Namey zazayan kar ardenı, zıwandê Zazayan ser gırweynayenı,Zazacinı kerdenı, Zazayan zaza name kerdenı, Zazaki nuşnayenı u wendenıniyameyê hesabdê ê tayn-taynan. Ê tayn-taynan pede vetbı, zazaki nuşnayenı uwendena Neco'y veng niya u vernidı a do bol çiyan bı xo ya biyaro. Ínan waştêkı Zazay tım peyeteya inan bıkerê, inan dımı şırê, xo inan sero bıhesıbnê u êzi gonida inan ser xo rê siyaset vırazê. Ínan tım waştê Zazayan xo rê karbiyarê u xo rê siper kerê. Nê çi heqiqetê u hewna zi uniyo. Ínan waştê kı Zazayinan rê tım koletey bıkerê u xo inan sero name kerê, serehewadayena Zazayan xosero bıhesıbnê u gonida Zazayan ser xo rê siyaset vırazê. Qandê coy niyameyêhesabdê inan jew vajo Zaza, yan zi Zazay şarêno u şarêdo xoser o. Ínan Zanayêbê Zazayan ê tayn-taynan hiçê. Eger hiç nêbê Zazayan ra fek vıradanê u inanserbest verdanê wa raya xo weçinê. Qandê çıçi meselandê Zazayan vero benê bend?Tabi semed akerdeyo u wertedı ro. Ínan waştê kı Zazay qandê inan bımırê, qandêinan şehid bê u ê zi gonida inan ser forsi bıdê xo u serey xo pa berz kerê.Ínan akerde akerde Zazayan ser xo rê siyaset vıraştê. Qandê coy nêwaştê Zazayanxo dest ra vejê. Cora kê kı qalê Zazayan, yan zi Zazayinı, kültür u zıwandêZazayinı kerdê hıma lınci eştê cı, o bı xayıneya, MÍT'eya cırê qülpi vinayê. Naju kar u zenatê inan bi u hewna zi nê kar u zenatê xo ramenê, domnenê. Cırêbımbarek bo...!

Seni inanserehewadayena Şêx Seidi, a ê Dersımi xo rê kar ardı u kerdı malê xo, waştê kızey inan bol çiyanê Zazayan u heme şarê Zazayan malê xo kerê u xo rê cı sero politikabıkerê. Nê çiyê wınay waştênê inanê en gırdi, hewnê inan u kayê inanê en gırdibi. Gonida Zazayan sero siyaset vıraştenı ilkeyê inanê en gırd bı. Tarix dı tımu tım inan Zazay xo rê kar ardê u hewna zi ê yê anê.

E, e, êtayn-taynan fahm kerd bı, his kerd bı Neco do nezdi ra dawa Zazacinı bıvino uvajo Zazay ne Tırk, ne Kürd, ne Ereb, ne Írani yê, mılletêna u mılletê daxosera u tekeldê kesi bındı niya. Ê tayn-taynan Neco weş sınasnayê u zanayê odo nezdira bıqiro u vajo Zazay şaro, şarê do xosero. Neco bêters bı, bı azimbı. O dobra dobır şiyê meselan ser. Destê xo beştê çıçi o xo dest ranêvıradayê. Çıçi tepıştê o cıkerdê. Tersê cı çiyê ra çınê bı u kesi rê mılnêronayê, qandê coy ixbar bı. Eger ixbar nêbiyayê Tırki gıştê xo boy kerdı bi odo biro u şırê ey zey kavırana tepêşê? Kam nê çiyan rê emel keno! Ey bı seranasinorê welatan ravêrnay bi u niyamebı tepıştenı. Çırê wexto kı Awrupara ageyraame tepıştenı?. Ey bêterê bendi ravêrnay bi, sinori dırnay bi u raverd bı, eynêşayê a şiyayena xo ya Tırkiye ravêrno? Şıma nay rê amin vanê!! Bê ixbar obiro tepıştenı? Kesê kı na juwerı rê amin vajê, ê çorşmey xo nêvinenê u korfamê. Şıma zanê ixbarê cı zi kışta embazandê ciyê samimiyan ra bibı. Hewna kı onêşıbı ey sırê xo xeylê ray embazandê xo rê, embazandê xo yê parti rê vat bı.Qandê coy inan zanayê. Şıma do vajê nê kamiyê??? E, e tayn-taynan ixbarê cıkerd bı. Qandê kı ê tayn-taynan nêwaştê Zazay şar birê sınasnayenı, şar birêqebul kerdenı u kameya xo, xo dest finê. Ínan nêwaştê Zazay zi zey şarandê binandahwa xo ya şarey bıvinê. Qandê ixbar kerdenı nê çi bes niyê... Tehamülê inanqısedê Zazay rê u şar biyayena Zazayan rê çınêbı. Qısey Zazayinı şiyê inan ra.Zaza çıçiyo, vanê ya Tırk ya Kürt bıvajiyo. Şarê Kürd u zıwanê cı zi lehçeyKürdi bo kı weşdê inan şıro. Zewbi nêbeno. Nêbeno ê xo rê vajê ma Zazayê, maşarê u şarê do xoserê. No qıse inan rê meno u fermanê idamdê inan imza keno. E,inan nêwaştê Zazayan xo destan bın ra bıremnê. Ínan waştê kı heme çi zey inanbo u ê xo rê weş weş inan kar biyarê. Ínan waştê kı Zazay tım u tım xo rê vajêma Kürdiyê, ma Tırkiyê u qandê nê çiyan zi çıçi cı dest ra ame inan xopey nêeştu kerd. Çı pisey vajê cı ra vıjiyê u hewna zi aya vıjêna. Qandê kı inanmahlimandê xo ra, bırayanê xo yê Tırkan ra dersa xo weş gırotıbi u çiyo kı inanra mısaybi o çi rotê şarandê binan. Ínan zi zey bırayandê xo, şaranê binanxosero hesıbnayenı ra haz gırotê, kêfê cı ameyê u kêfan ver perayê.

Neco qahramanbı, pırê enerji bı, zey şelalan bı u zeriya cı tım gırêneyayê. O qet vengnêvınderdê. Çiyana mızul biyê u gırweyayê. Meşquliyetê eyo newe zi meselaZazayan u dahwa Zazayey bi. Ey xo kerd bı hadre kı qandê şardê xo, şardêZazayan u dahwada inan bıgırweyo. Ínan no his kerd bı. Na gırweynayenı zi weşdêinan u hesabdê inan nêşiyê. Qandê kı ey do kayê kı Zazayan sero yenê kaykerdenıê kay ser u bın bıkerdê u maskey bolınan ronayê. Ínan nêwaştê Zazayan xo destrabıremnê. Qandê kı, no qandê inan zayatêdo bol gırd bı. Ínan bı qahramanandêZazayana, xoverdayenda inana qüwet diyê u bı inana qüwet biyê. Qandê kı maskeyinan nêroneyê, kayê inan ser u bın nêbê, çıçi rê mal biyê wa bıbiyayê, senibiyê wa o biyayê, vanê Neco bıdeyaye dest, biyameyê tepıştenı yan zi kıştenı.Neco biyameyê tepıştenı u hepıs dı xover bıdayê, inan do fına cı ser siyasetvıraştê u pıropaganda xo bıkerdê, eger xover nêdayê u teslim biyayê do o xayınilan bıkerdê. Xo ra biyameyê kıştenı zi qandê inan malzeme peyda biyê u do weşu weş siyasetê xo vıraştê. Pılan u pırogramê inan zi no bı u zey inan zi bı.Labırê inan bol rınd zanayê Neco do xover bıdo u heta dalpada gonida xo yapeyni xosero vındero. Na zu do zi qüwet u malzeme bıdo inan. Hemını bol rındzanayê kıtabda Necoy dı merdenı esta labırê teslim biyayenı çıniya. Ínan zanayêo do bêveng nêmano u hemver neheqey vengê xo berz kero. Ey qet wextê dıteslimiyetey qebul nêkerdı. O teslim biyayenı yan zi teslimiyetey rê xerib bı.Vanê ey tım qısey bıkerdê, heqiqeti bıvatê, vengê xo berz kerdê u neheqeymahkum kerdê. Qandê kı ey na ray weçinê bi u xo na ray rê feda kerd bı. Qandê coyvanê Neco wertera werıştê. Wıni nêbiyayê mesela Zazayan yan zi bendê verdêmeselandê Zazayan do seni biyameyê neqeb kerdenı, çit kerdenı u kılitpırodayenı. Neco heyatı biyayê ey do dahwa Zazacinı bıdiyayê. Qandê nê hesabivanê defterê cı bıgêriyayê. Qandê kı demna bışê Zazayan qandê dawada xo karbiyarê u qandê şardê xo inan bıdê kıştenı. Bêçareyan, ecızan, şovenistan hesapnêkerd bahdê Neco'y komê insani, celebê Zazay do werzê u dahwa Zazacinı bıvinê.Hesab nêkerd roşnberê Zazayan, verkewteyê Zazayan, nuştoxê Zazayan do bıvıjiyêu lejê şarbiyayeneyda xo bıdê. No çi inan seredê aqıldê xo ra nêravêrna kı,bahdê Necoyan, Ebubekiran seyana, hezarana do bıvıjiyê u qandê şareyda xo serehewadê u lejê kameyda xo bıkerê. Newe zi werıştê ê kı dahwa Zazacinı vinenêinan bı xayıneteya sucdar kenê. Zekı Tırkan inan rê kerd u çiyo kı inan rê va,ewro ê yê ê çi Zazayan rê vanê. Newe zi dest pey kerdo ixbareya nuştox,roşnber, verkewte, lejwan u welat heskerdoxandê Zazayan kenê. Resman ixbarêinan dewleta Tırkan hetı kenê. Namanê inan, adresanê inan u heme çiyê inaninternetan dı, pêserok u rojnameyandê xo dı danê eşkera kerdenı. Kesê kı dahwaZazacinı vinenê inan jew bı jew ixbar kenê kı Tırki inan tepêşê yan zi inanmahkum kerê kı ê nêşê xo bılunê. Raşteya cı ma jew bı jew bı ixbara danê dest.Qülpi nanê maya, ma rê iftıray kenê u hêrış anê ma ser. Wazenê ma koçıkê awı dıbıfetısnê. Wıni camêrdiyê wa şırê ê kı inan qetıl kenê inan ra heyfê xo bıgirê.Ey merdımê ecızi şıma yê hesabê çıçi kenê? Newe hesabê çarşi u ê bazariya pênêmaneno. Dınyayo roj bı roj vırêno, roj bı roj ravey gami erzeno, labırê şımayê hetê peya şınê, hetê peya gami erzenê. Şıma yê hetê şovenisteya, hetêsiyayeya, hetê zalımeya, hetê bêinsaneya şınê u wazenê kı şarê Zazayan werterahewadê. Şıma hezar lınci zi berzê ma, hezar qülpi zi mayanê, ma ixbar zi bıkerêma dahwada xo ra fek nêvıradanê u şıma rê mıl nêronanê. Vanê şıma na zuwerı bolrınd bızanê, ma na seata tepeya koley koleyan u koley şıma nêbenê. Şıma sebıkerê se nêkerê şıma nêşenê fekê ma bıgirê u dahwada ma vero bend bê. Silehêşıma do peydı pıro do u qerşuno kı şıma yê wazenê roşnber, nuştox u welatheskerdoxandê Zazayananê do peydı biro şıma ro. Dınya do lanet bıwano şımaserdı u zey ê diktator, zalım u şovenistandê binan mahkum kero. Şıma qırıfiyayêşıma yê yenê ma ser. Se biyo şıma, şıma xo kerdo vıran u eşto piyase. Ma yê xorê vanê ma Zazayê, ma şarê, şarêdo xoserê, se beno şıma şıma yê xo dırnenê, xoqahırnenê, lınci erzenê ma u ma ixbar kenê. Ma ra fek vıradê. Hedefê ma şımaniyê u vanê hedefê şıma zi ma nêbê.Şıma yê nêzanê şıma yê se vanê? Qay çiyo kışıma yê vanê goşê şıma yê niyaşnawenê. Beso qülpi mayanê, lınci merzê ma u matehdit mekerê! Heyf, heyf şıma rê şıma zi ê çemberi ra ravêrdi. Şıma şaş biyê unêzanê bı çı hesaba qülpi mayanê u namanê ma jew bı jew ixbar bıkerê. Şıma yêwazenê sucê xo, kerdenanê xo berzê ma ser. Labırê şıma yê se kenê se nêkenênêşenê ser kewê. Şıma şaş biyê şıma yê nêzanê kamci ray xover şanê u kamcin rayra şırê. Şıma yê wazenê ma koçıkê awı dı bıfetısnê labırê a ya nêbena. Şımazanê ma u tarix şahêdê nê kerdenandê şıma yê. Şıma qe nêfıkırênê, şıma Zazay xomiyan dı asimile kerdi. Na şıma rê bes niya? Hezarana xortê Zazayan, camêrdêZazayan qandê dawada şıma refandê şıma dı amey kıştenı, amey şehid kerdenı.Hendayê goni besê şıma niya? Çı faydey ma dı lejdê şıma dı esto u qandê ma çırayê zelali do bıvıjiyê werte. Qe şıma nêşermayênê şıma fek erzenê nuştox,roşnber u welat heskerdoxandê Zazayan. Qe verê ridê şıma sur nêbeno şıma lıncierzenê ma u qülpi nanê ma ya. No yo qerekterê şıma, no yo ray diyayena şıma, noyo hendayê zahmetey antena şıma, no yo qandê dawada xo şehid kewtena şıma.Wexto kı kes çiyê xo rê wazeno, vanê ê çi ê şaranê binan rê zi bıwazo. ŞIma yêserbesteya xo wazenê, ma yê zi serbesteya xo wazenê, ney dı çı zerarê şımaesto?. Koti dê Awrupa dı şarandê binan ra şari ameyê u qeçekê şarê berdê u bızora zıwanê xo cı rê dayo mısnayenı? Labırê şıma berdi. Şıma qeçê ma zorahewaday koyan, zora berdi zıwanê xo cı rê da mısnayenı u asimile kerdi. Çiyo kışıma kerd yan zi şıma yê kenê, Tırkiyê nêkenê. Tırkan Tırkiye dı kerd, labırêAwrupadı nêkerd. Bê şıma Kamci şar ame bı zora qeçê şarnay berdi dernegandê xodı dersa zıwandê xo dê cı u ê asimile kerdi? Kê, kê no çi kerd?. Wexto kı ma nêçiyan vanê, nê çiyan nuşnenê ma benê merdımê MÍT'i, merdımê Tırkan. Raştey tımu tım talla. Ma yê raştey vanê, dışmeneya kesi nêkenê. Ma şıma xo rê dışmennêvinenê. Labırê kesê kı ma xosero hesıbnenê, kesê kı ma inkar kenê, kesê kı maixbar kenê kam benê wa ê bê, dostê ma niyê, neyarê ma yê. Kesê kı ewro ma ixbarkenê Tırki niyê, nay herkes zano.

Şıma zanê şıma heta ewro çıçi kerd. Şıma bıserana Seyfi Cengiz, Ebubekir Pamukçi, Zılfi Selcan u dıha dıha zey ninan tehdit kerdi. Ebubekir Pamukçi zi zey Necoy taytaynan kışt. Neco ixbar kerd, da tepıştenı u kışt, Ebubekır zi qanser kerd ukışt. Qatılê ninan kamiyê? Çı zerarê rehmeti Ebubekıri resabı şıma? Kêrê ey sekerd bı? Çırê şıma hendayê şi ser. Şıma hend camêrdi bi bıhezarana merdımêSaddami, ê Humeyni u ê Tırkan no welat dı estibi, çırê şıma nêşi inan ser uşıma şi Ebubekiri ser? Şıma cı rê iftıray kerdi, o teniya verda u qahran verkerd nêweş. Na zu zi qatiley niya, vajê?. Kesi merdımê kışt, çı babeta beno wabıbo qetılê cı yeno hesıbnayenı. Şıma yê ewro ma ixbar kenê, na zu şıma rê umışbena, vajê?. Ez wıni texmin kena fırsend şıma dest kewo u şıma birê hükmi serşıma do ma ra jewi weş nêverdê. Şıma rê çıttê qısey mı estê, destanê xo ma serabancê u ma rıhat verdê. Çend heqê şıma esto dawa şareyda xo vinayenı, hendı ziheqê ma esto. Ma bı şardê ma ya verdê. Ma nêwazenê koley koleyan bê. Şımawerıştê ma inkar kenê u xo sero hesıbnenê. Na zu rê şıma amin vanê, ma zi vajê.Ma xosero hesıbnayenı ra fek vıradê, fek vıradê wa şarê ma bı xo qerarê xobıdo. Ez xo qereçi bıvina, ez qereçiya, hendı basito. Ma yê xo şar vinenê uvanê ma şarê Zazayanê, qediyê şi. Heqê kesi çıniyo qandê nê çi ma mahkum kero.Na zu zi gorey qanunandê Awrupa suco.

Necoy,Ebubekıri nêmerdê u ma miyandırê. Ma inan xo vira nêkenê u ê virdê ma ra nêşınê.

Wa bıcıwiyojewbiyayena Zazayan, wa qahr bo kolonyalistey, şovenistey, diktatorey,inkarciyey. Ayabê, ayabê şarê Zazayan. Şareyda xo ra, Zazayeyda xo ra meşermayêu xo kesi sero mehesıbnê. Şıma ne Tırkê, ne Kürdê. Şıma şarê, şarê Zazayanê,meşermayê...!

BıcıwoHereketê miliyê Zazayan.

>>> peydı şo (to back)

 

 

Ínkarey Zazayan ser yew wesiqe

Cihat Kar

Serranipeyınan dı, heti tayn şovenistani Kürdan ra, estey u kamey/hüwiyeti şari Zazaser tewır bı tewır ra tezi u teoriy erziyay werte, filimi u senaryoy vıraziyay.Pêru zi, goya "ispatkerdışi Kürdey Zazayan" seru yê.

Ini merdımaniinkarciyan gore, "Zazay şarêkew xu ser niyu, Zazaki zi müsteqil yew zonniyu." Kürdisti, hina zi avêr şini u vani kı; "namey 'Zaza' tarix dıbila çiniyu(!)". Inu xusus dı, tez u teoriy kı yin eşti werte u müdafaakeni, ilmi zi niyê. Ini tezan u teoriyan dı zaten heti ilim ra ney, hetisiyaseti ra meseley yeni tefsir kerdış. Hetu bin ra, texrifatu pil zi terefiyin ra vıraziyenu. Inu xusus dı zaf misali/nümuney wesiqeyın zi esti.

Ez wazena itadı yew wesiqe teqdimi wendoxan bıki:

Qezatey"Azadiya Welat" kı Ístenbul dı Kürdki yenu neşırkerdış, amorê 293’ê(Eylül 2001) ıni qezati dı texrifatêkew pil u ‘ibretın amewu vıraştış. Inaamor dı, derheqi tayn zonani Írani dı yew nuşte estu. Nuşte, kitabi RAFAELBLAGA ("Destkitabi şarani Íran" [Íran Halkları El Kitabı], 1997, 403r., Tirkki) ra amewu gırewtış u heti Íkram Balekanî ra tadiyawu/açarniyawuKürdki. Inu nuştewu kı Azadiya Welat dı ca gırewtu, tede, Zazaki sey yew"lehçey Kürdki" yena ifade kerdış.

Nuştewu kıAzadiya Welat dı vıciya bı mı wend u ez pey zaf écêb menda. Bı mereq ra mıwaşt kı ez kitabi Rafael Blaga’y tetkik bıki. Inu semed ra ez zaf gêraya ınikitabi. Ba’di mı kitab peyda kerd u serni ra peyni mı wend u tetkik kerd. Hewlfam bı kı, Azadiya Welat nuştewu kı kitabi Rafael Blaga’y ra gırewtı bı uneşır kerdı bı, gorey xetê siyaseti Kürdistey bedelna bı.

Alımi kıZazayan müsteqil yew şar qebul keni u Zazaki zi müsteqil yew zon hesebnenizafey. Ína ra yew zi Rafael Blaga wu. Fikiri Rafael Blaga ?ayet akerde wu. Yigore Zazaki müsteqil yew zonu u lehçey Kürdki niyu.

AzadiyaWelat, kitabi Rafael Blaga’y texrif kerdı bı. Tesbiti kı Rafael Blaga’y kitabixu dı derheqi Zazaki dı vati bi, Azadiya Welat dı amey bi bedelnayış.

Azadiya Welatdı çına nusiya bı, Rafael Blaga’y çına vatı bı?

AzadiyaWelat, yew rıpelu bewtun/tam dı fikri Rafael Blaga’y neşır kerdu. Bıni ıninuştey dı zi ıncıs yew not estu: "Ev nivîs ji pirtûka nûser a bi navê’Îran Halklari El Kîtabi’ hate girtin." [Yani; "ınu nuşte, kitabinuştoxi bı namê ‘Íran Halkları El Kitabı’ ("Destkitabi şaraniÍran") ra amewu gırewtış."].

Inu nuşte dı(ê Azadiya Welat) yondes (11) zonani Írani ra qali/behs benu. Derheqi Zazaki dııncıs yenu nuştış:

"Zazakî:Ev zarava yek ji zaravayên zimanê Kurdî ye ku ew jî ji zimanên Îrani ye. LiTirkiyê û li Kurdistanê li Dêrsim, Sîwereg, Kor, Capaxcur, Kîgi, Bajak, Cermûkû Îzipalûyê bi vî zaravayî tê axaftin. Navê din ê vî zaravayî ‘Dimilî’ye.Zaravayê Dûjûkî jî gelekî nêzîkî Zazakî ye." (Azadîya Welat, Hejmar: 293,8-14 Rezber [Eylül] 2001).

[Tadayışêcı: "Zazaki: Ina lehçe lehçeyani zoni Kürdki ra yew a u aya zi zonaniÍrani ra ya. Türkiya dı u Kürdistan dı Dêrsim, Siwereg, Kor, Cebexçur, Kixi,Bucax, Çêrmug u Ízipalu dı ına lehçe yena qıseykerdış. Namey bini ına lehçe‘Dimili’ ya. Lehçey Dujuki zi zaf nizdi yi Zazaki ya." (Azadiya Welat,Amor: 293, 8-14 Eylül 2001)].

Pekéla, écêbaRafael Blaga’y kitabi xu dı vatı bı se? Ma ınkay zi fikiri orijinali RafaelBlaga’y bıwanı:

"Íran’daKonuşulmayan Írani Diller:.........

11. Zazaca:Bu Írani dil sadece Türkiye’de Siverek, Tunceli, Kor, Çabahçur, Ki?i, Bijak,Çermuk ve Ízipalu’da konuşulmaktadır. Bu dilin di?er adı Dimili’dir. Dujukilehçesinin Zazaca’ya çok yakın oldu?u söylenmiştir." (Rafael Blaga, ÍranHalkları El Kitabı, [baskı yeri yok] 1997, s.372).

[Tadayışêcı: "Zoni kı Íran dı Qıseynêbeni:..........

11.Zazaki:Inu zonu Írani teyna/yalawız Türkiya dı Siwereg, Dêrsim, Kor, Cebexçur, Kixi,Bucax, Çêrmug u Palu dı qısey benu. Namey bini ıni zoni ‘Dimili’ yu. Amewuvatış kı lehçey Dujuki zi zaf nizdi yi Zazaki ya." (Rafael Blaga,Destkitabi şarani Íran, 1997, r.372).

Heme çi hawuwerte dı asiyenu. Nuştox Rafael Blaga ınu nuştey xu dı ne Kurdki ra u ne ziKürdistan ra qali/behs nêkenu. Hetu bin ra zi Rafael Blaga, Zazaki "lehçeyKürdki" ney, yew ZONÍ ÍRANÍ ifade u teqdim kenu.

Rafael Blaga,rıpelani binani kitabi xu dı zi ınu fikri xu mehfıze kenu u Zazaki müsteqil yewzon hesebnenu. Ini xususi mühimi, çı hikmeta se, Azadiya Welat dı ca nêgırewti.

Ez wazena itadı, kitabi Rafael Blaga’y ra tayna çiyan zi éynen neqıl bıki:

"Herzendice’ninTalişce, Tatice ve Zazaca ile ba?lantıları vardır. Bazı araştırmacılarZazaca’nın Deylem bölgesinde köken aldı?ını söylemektedirler." (R.Blaga,s.136). "Geçmişte özellikle Kürtler tarafından; Zazaki (Dimili), Gurani,Lek ve Lor dilleri Kürt dilinin lehçeleri olarak sınıflandırılmışsa da, bugünbu diller yani Zazaca, Guranice, Lekçe ve Lorca, Kürtçe ile akraba, fakat birerba?ımsız dil olarak ele alınır." (R.Blaga, s.166).

"EskidenKürt kelimesi çoban ve göçebe anlamlarında bütün Batı Írani kabileler, ör:Kürt, Lor, Lek, Guran ve Zazalar için kullanılmıştır." (R.Blaga, s.201).

"Zazacaile Íran’da konuşulan Guran dili arasında ba? kuranlar ve hatta onları aynısayanlar olmuştur." (R.Blaga, s.372)

[Tadayışêcı: "Eleqeyi Herzendiki, Talişki, Tatiki u Zazaki rê estu. Tayntetkikkerdoxi vani kı, Zazaki koki/rıstımi xu mıntiqay Deylem dı gırewtu."(R.Blaga, r.136) "Wexti veri dı, xususen heti Kürdan ra; zoni Zazaki(Dimili), Guranki, Lekki u Lorki, sey lehçey zoni Kürdki bêri tesnifkerdış zi,eyru ıni zoni yani Zazaki, Guranki, Lekki u Lorki, eqrebey Kürdki yê, feqetherg yew zonêkew müsteqil yenu qebul kerdış." (R.Blaga, r.166) "Verira, namey/kelimay Kürd/Kırd ménay şone u koçer dı, semedi pêrey qebilanixerbi/rocawani Írani, misal; Kürd, Lor, Lek, Guran u Zazayan amewu vatış(vaciyawu)." (R.Blaga, r.201)."Kesi kı bênatey/nabêni Zazaki u zoniGuran ke Íran dı qali benu éleqe vineni/vırazeni u yin éyni hesebnenibiyê/esti." (R.Blaga, r.372)].

Tiya/ita dıez wazena ıni xususi pers bıki: Nuştox u tadayoxi qezatey Azadiya Welat, esteyu kamey/hüwiyeti şari Zaza ra qey terseni? Kitabani nuştoxan u ‘alımanixeriban qey xerepneni u qey tede texrifat vırazeni? Hin inkarey bes niya?Azadiya Welat u ey inkarciy bini wa hin ınu ehlaqi xu yu gemarın terk bıki uraşteyani ‘ilmi bıni/biyari çımani xu ver.Ínkarkerdox u şovenisti Tırkan uKürdan wa ına raştey xu vir ra nêki: Kamey u zoni Zazayan wu müsteqil seyşewqi tic éşkera hawu werte dı. Sêni kı yew qewet nêeşkenu şewqi ticsıst/kêm keru/bıku, KAMEY ZAZA zi kes nêeşkenu inkar bıku.

>>> peydı şo (to back)

 

 

Ferqê faşist u inkarci çıçiyo?

Eyüp Dalkılıç

Türkiye umantıqê sistemê Tırkan şaranê binan inkar kerdeno u çı wext sistemıkı xorêvano; "-Ez demoratika u ser prensibê demokratey şa biya" u êy hetızi şidet u êşkence xorê keno raya héq, bızaneyena u yanzi bınêzaneya rayafaşizımı xorê keno politiqada resmi. Ewro na raya faşizım u politiqada leymınbiyo qanunê "anayasa" sıfteyını tırkan. Yani kültür, orf-édet, din uzüwanê şaranê binan inkarkerden en éla u tipik faşizım o. Yani sistem uqanunê Türkiye ser nêy esasiyet vırazyayo. Qetliamê kı ameyo şarandê binan serqet cayêdı émsalê cı çıniyo. Çıwext şarê Zazay, Hermeni, Çerkez, Asuri,Kırdasi u héta héta şarê Tırk kı heqê xoyê demokratik gêyrayê xover dı şidetu cuntayê faşisti vinayê. Cumhuriyetê Türkiye vırazyayo nêvırazyayo her wextTürkiye dı derbey vırayayo. Aqlê merdımirê no çi yeno, nameyê Türkiye gerekwunasin bıbyayê; derbê éskerê Türkiye.

Nıka noçiyêkı mı nusna, çiyêdo newe niyo u nêy çiyan mı keşıf nêkerdo. Ser sistemêTırkan bı seranayo hézarana kıtabi u hézarana meqaley ameyo nusten. Êy kıêşkence diyê kıtabi nusnayê, êy kı hépesxaneyandı rakewtê serera u bı sıhatennêweş vıcyayê. Sucdarê nêy çiyan kam o? Helbet kı Türkiye yo. Türkiye wayêrêsistemê do faşist o u héta héta nıka ser 2002 dı zi na mentaliteyê xo ramneno.

Faşizımı usistemê tırkan tayın zi bo ma fam kerdı. Ma fam kerd faşizım çıçiyo.Yainkarcılıxey! Yani inkarcılıxeya Kırdasan. Kırdasi şariyê u heqê inan judewlet biyayenı u héqê xoyê demokratik gırotenı esto. Nê çi qandê kırdasan nêqandê héme şaranê bındest esto. Ema no çend seriyo (teqriben 17 ser o, yaniwextê Ebubekır xocarayo) ünbazê mayê ZazaPress u nustoxan mayê Zazayan ser çiyêpisi amey nusnayenı. Ne ZazaPress nezi nustox u rosnayoxê ma ma çımra kewti.Ína çımanê madı biyê koyê Mount Everest. Fısadeya kırdasan roz bı roz horibeno. Méneyê cı dısmeney beno. Êy kı nameyê ZAZAYANÊ ma éşkere kenê u ina sernusnenê qandê Tırka ixbarcılıxey kenê. Nê héme ixbarciy, inkarciyê. Ferqêfaşistan u ixbarciyê inkarciyan çıçiyo? Ez nêzan êy kı zanê şenê cüwabbıdê...

>>> peydı şo (to back)

 

 

Avesta a (ra): Yasna 29.4

Tadat: Gagan Char

mazdå sahvârêmairishtô°
yâ-zîvâverezôi pairî-cithît1
daêvâishcâmashyâishcâ yâcâ vareshaitê 2aipî-cithît
hvô vîcirôahurô3
athâ-nêanghat yathâ hvô vasat
1 mazda:Ahura Mazda, Haoma (Huma) 2 mezda iyano 3 tvv, ptv i mazdane
2 sahvârê:sahvare, sehvare, rtv i sanane 2 sahare (sinatar) 3 rtv i sahvane, estaomi(dua) sahvano 4 sinare (sinare)
3 mairishto(mairiúto): hn, tvv i maireúene 2 mairiúene (merzene, miriúene), miireste 3miri mairiúto 4 hau vaci mairiúto (vir kereto), mereheiúto.

1
1 ya: vn verape, vn manautar, hau wasano ya iyano
2 zi, zi: hv1 yes 2 aiti, ba, azda; hau zi (rasnu, ba) vaco, rinas ahano
3 vâverezôi:wtv I verezone, virazene, vi-verezoi
4pairî-cithît: hn/hv veiri (veiri) cit it

2
1 daêvâishcâ:n, daevaiú ca, daevaiú ci, deves (deviú) ca
2 mashyâishcâ: n, maúyaiú ca, martiyaiú ca, merdemeiú ci
3 yâcâ: vnvera pe, vn ya+ca (ci)
4 vareshaitê:tvv I varesaine (virasane va virazene)
3  aipî-cithît:hv aipi citi it
hvô : vnhuvata manutar hirit, nr, va huvo
vîcirô: rtv ivicinene
ahurô: n, nr,Ahura Mazda, Huma, Ahuma,

1athâ: hvatha
2 nê: vnmanautar
3 anghat: tvvI angahene (ahanghane), ahangat (ahata)
4 yathâ : gze
5 hvô: vineupairi
6 vasat: tvvi vasane, vasta
Revi(Raetve) nushis (nipaiú) :
mazdå sahvârê(sahvare, sinatere) mairishtô°
yâ-zîviverezôi pairî (veiri)-cithît1
daêvâish câ,mashyâish (mardimaiyais) ca yâ câ vareshaitê (virasaita, virazaita)2
aipî-cithîthvô (hovo, huvo) vîcirô ahurô3
athâ-nêanghat (ahata) yathâ hvô (huvo) vasat

Kamnavaci: (Zazaki) kisa kelimeler (Tirki)n: nam (num) isim

nr: nairieril
ni nairikadisil
tv: tawvacfiil, zaman sozcugu
tvv: tawvacveri gecmis zaman
hv: hetvacedat
hn: hetnum(hetnam), zifat sifa
vn: vernam(vernum) on isim, zamir
g gaidar(vastar) baglac
wtv:, haevase (wasti), hade-vi istek (dilek) hali, vi-ile

GaganChar raeve (raetve) tadat (carat)!

>>> peydı şo (to back)

 

 

Selom

Haci Tekin D.Xosorıj

Merheba ey mileti mayenzaza.
Ekera may ena dergi mayi
ZazaPress dı xewerdayış selom
dayış e kı germ may bıdı yo bino.
Va kırd ji vini,
tırk ji vini bizoni,
ma ne kırdi ne ji ma tırki
ma zaza i zaza.
Piyê ma zaza o.
Kalikê ma zaza o.
Kokê ma zaza o zaza.
Kamu kı ma kewil nekeno?
ma inkar bıko yin raştidı yın xo xapêneni
Wa yin eno hol bızoni
Yin bı eno akılê xo yın
ne beni Mıllet ne ji yin
beni dewlet.

>>> peydı şo (to back)

 

 

Lazeko Zerez

Roşan Hayıg

Wextê dı zew(jew) seydwanê lazêndê xo zey zerezi wısneno wendenı u qeqübo kerdenı. Nêlazeki wıni resneno, wıni resneno, no lazek zey zerezana waneno u kenoburı-burı. Wextêdo wıni yeno no lazek zıwandê wendenda zerezan ra zi fahm keno,wexto kı ê wanenê ka pêrê se vanê u çı nengi çinenê u çı ferman ronanê.

Rozê noseydwan nê lazê xo gêno u şıno cadê, kerredê zerezandê meşuran. Tı nêvanêzerezê mesuri heme dı o kerre dı benê. No seydwan şıno uza dı kozê xo vırazeno,laze xo keno miyan u lezdê xorê vano; bıwanı. Wexto kı no lazê ney dest bıwendenı keno, zerecê gemê kovi zi dest bı wendenı kenê. Dı a wendenı u qeqübokerdenda zerezan dı vengêdo güro qalın vıjêno. Wexto kı ê zerezê koviyê gemı unê lazdê nê seydwaniya ê vengê güri u a canqiya ê vengi aşnawenê, heme wendenaxo bırnenê. Tabi no lazê nê seydwani zi herunda xo dı beno wışk u dıha nêwetanoqıq vajo u xora veng vejo. Pi nê lazeki qireno ney ser u vano: "Lazê mıtiyê çı wıni kenê, çırê vınderênê u nêwanenê? Lazek vano: Keko, ê zerezan miyandı zerezê esto o yo firqê mı bırneno u mı fineno teng. Ezo eyra tersena, qandêcoy nêwetana bıwana. Piyê cı vano: "O zew zerezo, tı seni eyra tersenê unêwetanê ey ver bıwanê? Lazê cı vano: "Piyê mı tı nêzanê, ez zıwandê inanra fahm kena, wexto kı zerezi wanenê pêser, zana se vanê pêrê. Tı nêzanê ê senigefi wenê pêdı u seni sert perê nengi çinenê, seni perê qısanê tersdayenı u êgef werdenan kenê u pis nengi çinenê? O zerezo zi gefê gırdi weno mı ser, mısert sert tehdit keno u nenganê pisan çineno. O zerezo mı rê vano; Tı zanê, mırê vanê kawis axa, ez beg u axayê nê mıntiqiya, tiyê mıntiqedê mı dı çı wanenêu çıçi geyrenê, rew cahnımbı tiyara pırodı u şo hetnaya wa çımê mı to nêgüno.Eger ez bira xo to resna ez do to lete lete kera u her leteyê to hetnaya berza.Ez xo resna ez do ê çımanê to veza u pa güle kaykera. Ez do ê per u perzananêto bışıkna u to pur kera. Ez do lınganê to bışıkna u xorê cıra çıwe vıraza.Wexto kı o wıni vano ganê mıno têtewr lerzeno, ser u bınê mıno hezêno u zeriyamına kena bıteqo. O yo zeriya mı teqneno. Qandê coy ezo bol tersena, ez wazenakı ma tiyara şım cana. Kam kı zıwandê zerezi ra fahm keno o zano senino seniniyo. Tı seydwanê, gerekı tı bızanê? Wexto kı tı kozık vırazenê, koz ronanê, êheme zanê to koz ronayo, tıfınga to destı u tiyê kenê inan bıkışê. Labırê fınazi êyê xem nêwenê. Demo kı hers (hêrs) benê se, çımanê xo gênê u bêters ramenêkozıki ser u lezê xo kenê. Zu zu fını şati rıznenê. yenê kıştenı zi lezdê xorafek nêvıradanê. Piyê cı vano betersı, bıwanı u gan burı ser, ezo to peydı, ezotiya dı. No lazek waneno, labırê ê zerezê bini heme vınderênê, tenya o zerezokı vatê ez kawis axaya o waneno. No seydwan hend wınêno fınê dı vengê lazdê cıbırya u çıt cıra nêvıjiya. veng bırnayenı sera no vazdano şıno lazdê xo ser kıçı şıro, tersan ver zahrê lazdê cı vısyayo, teqayo u lazê cı merdo, herunı dıbiyo wışk.

>>> peydı şo (to back)

 

 

Kırtleme niyo, zırtlemeyo

Roşan Hayıg

Weztê dı dıçermugızi xo rê cambazey kenê. Rojê nê şınê vera Erzurum kı xo rê mal bıherinêu biyarê bıroşê. Nê Erzurum dı benê meymanê jew keyi. Wêhêrê keyi ninan rê çayano, dekeno qedıxan mıyan u dano ninan. Hıma qoçıki nêdekeno qedıxan mıyan. Nêçermugızi şekerê xo dekenê qedıxan mıyan, labırê koçıki çınyê kı nê çayer têvdêu bışımê. Nê şermayênê kı wêhêrdê keyi ra koçıki bıwazê. Şaş manenê se kerê senêkerê. Uza dı wêhêrê keyi u merdımandê cı ya qeleyê şeker gênê xo dest u peydındanana şıknenê, tenek tenek kenê xo fek u çayera xo qült kenê. Nê çermugızizi zey ina kenê u çaya xo şımenê. Hıma cı ra tamê nêgênê u nêvinenê. Çıkıwêhêrê keyi zew qeleyêndê şekerya qedıxê şay şımeno, hıma nê çermugıziçıhar-panz şekerana zu qedıx çay şımenê. Nê çermugızi bahdê çendna rojan peydıageyrenê yenê Çermugı. Dewızê nina, merdımê nina yenê nina hetek, ray şiyayenıhal u hewalê ninan pers kenê. Nê qandê ê dewız u merdımandê xo çay nanê ser.Çay bi hadre tepya nê anê meymenan ver. Wexto kı çay yena ninan ver, ninan razew cambaz vano:

-Ez do xo rê kırtlemebışıma. Dewızandê ninan ra zew pers keno vano:
-Kırtleme çıçiyo? No vano:
-Ez Erzurum dı mısaya u şekerdanlıxi anceno xover u goya o do kırtlemeya çaybışımo. Nê dewızê ney zi wınênê ney ra ka kırtleme senino u do seni çay bışımomerak kenê. No qedıxa xo gêno xo dest u şekerê gêno erzeno xo fek u çayerqültıki keno. No zew şekeriya nêşeno çaya xo kırtleme bıkero u bışımo,çıhar-panz şekerana ancax şımeno. Uza dı embazê ney vano:
-La hero hero, no çıyo kı ti yê kenê no kırtleme niyo, no zırtlemeyo, zırtleme.Dı na qıseda ê cambazdê bini sera dewızi heme danê wıyatero. No vano:
-Ína zew şekera zu çay şımıtı, ti yê panz şekerana zu çay şımenê. Rındê cı tınê kırtlemi ra fek vıradı, zey ma çaya xo bışımı, çıkı tı erbabê kırtlemi niyê.

>>> peydı şo (to back)

 

 

koley dınyay, wa werzê pay

Zerweş Serhad

Kes koleniyameyo qe no dınya
Esir u bındestê yê Tırkiya
Serbestibım ma zi pêro piya
Serbesteya ma pêrın pêya

Ez kole, tıkole, o koleyo
Mevaj koleyin ewro çıniya
Zalımiyê marê zulım kenê
Koleyina ewroy moderna

Ma koleyêdınyay werzenê pay
Reşber u dewıjê nê dınyay
Esir u bındestê nê dınyay
Serbestey zaf weşa, ma werzê pay

Ez kole, tıkole, o koleyo
Mevaj koleyin ewro çıniya
Zalımiyê marê zulım kenê
Koleyina ewroy moderna

PêserokêDımıliya, werzê bıwanê
Heqey miyandı esta, şıma zi bıvinê
ºıma çımanê xo çıhar akerê
Pêra fek veradım, vera jewkerê

Ez kole, tıkole, o koleyo
Mevaj koleyin ewro çıniya
Zalımiyê marê zulım kenê
Koleyina ewroy moderna
Heq Nêdayêno, gêrêno

Ecel ameyoberi fek
Sere tewnayış bilaheq
Werz, rexti xo mêrak
Tıfınga bavi xo qolak

Veri mezgê mawiyardo Dehaq'i
Xayıni ma miyandı, tım neheqi
Dewıj, reşber, xebat bık zey feleki
Ancax ma jewbim, bıgim heqi

Boli vanê waez çınêbiyayê
Ma no dewr qe nêdiyayê
Kamido welatê ma bıreynayê
Xortê ma Dımıliya çınêbiyayê

Xortêno,Dımıliya arêdê pê ser
Werzê, vezdê xayına ser
Wextê mergdê ded u pêri
Ma nêkenê xo vira, ê veri

Mıleta Dımıliletey biya
Ez hewndo xorıra ayabiya
Veri zi nimeyê mılet xapeya
Va ma Tırk'i, maya ma Tırk'a.

Beso zalım uzulmirê
Welatdı ray medê Tırk'irê
Ver a cıkerê, hıni heqirê
Fınê vajê beso, beso teberirê

>>> peydı şo (to back)

 

 

Fexriya

Zaza Fırat

Nomi kenafexriya wa.
Ena niya aya wa.
Nomi kena fexriya wa.
Fexriya kenika rinda daye.
Zi ye Xosor di cinya wa.
Fexriya keneka rinda daye
Ziye dunya dı çınya wa
Ax daye daye daye
Wax waye waye waye
Mın beriya fexırya kewa
Sen ye mıri biyaren
Fexıryam tı qey bergena
Va ez be to niskena
Fexıryam tı qey bergena
Va ez be to nıskena
Kederamın xırawa ez seki
Semeyni ez bergena
Kederamın xırawa ez seki
Semey to ez bermena
Ax daye daye daye
Wax waye waye waye
Mın beriya faxırya kewa
Sen ye mıri biyaren

Fexıryam buniez ha yena
Ez amiya ez to bena
Deste xo bid destı mın
May serı dewama
Deste xo bid destı min
Maye serı dewa ma
Ax daye daye daye
Wax wayı wayı wayı
Fexıryamın amiya kiye
Kef bıkin kef kefimawa
Fexıryamın amiya kiye
Ha ydi kekın veye mawa

Not: Kom eno kılome mın biwazo vajo rica kena va verıcu xewer bıdomın.Ístanbul, 2002.04.28

>>> peydı şo (to back)

 

 

Boksörê Zazay ring dı ze vaya bi

Eyüp Dalkılıç

Almanya dısuka Wetzlar dı müsabeqeyê Kikboks 4. beynelminel (mabênê welatan dı) vırazya.Na müsabaqa dı hirê qeçekê Zazay 25, 35 u 55 kilo dı derecey rındi gıroti. 25kilo dı Y.Y dı fıni dı hébi derece 2 (dıdı) gırot. Dı hébi Zazayê ma bini zimüsabaqa dı hirê amey.

Çend hébixezeteyê méhli na serkewtenda qeçekê zazayani rê ca da. Xezeteyê Wetzlar NeuZeitung u xezeteyê LDA resmê boksöranê Zazaya peranê xo dı manşet kerd.

Boksör A.Y(55 kilo dı) xezeteyê Neu Zeitungi rê nêy çi va: "-Ez Zazaya u tiya dı bınameyê Zazayana mı boks ke. Neye tepya edo bol bıgürweya. Ez wazena Kikboks dıdınya dı bıba jew".

2001 dı 45kilo dı müsabaqeyê dınya (beynelminel), boksör A.Y kikboks dı dıdını ame bi.

Emser 2002 dımenga tabaxi (agustos) dı Ítalya dı müsabaqayê Kikboksê beynelminel vırazyo.Hirê boksörê mayê Zaza qandê müsabaqa xo hadıre kenê. Boksörê ma héta nıka 13 madalyon u derecey gıroti.

Boksörê mazazay ringan dı ze vaya ravêrdi. Na çi marê çiyê mısneno kı Zazay koti dı bıbêwa bıbê, wuca dı nameyê zazay u Zazaistan ze bayrax (vala, desmal) berz kenêazmin. Ma qeçekanê Zazayana u bı nameyê inana sereberz u zerweşiyê. Maboksöranê marê Ítalya dı serkewten wazenê. Wuni qin (inan) kena boksörê ma fınaze vaya Zazaistani bıvıciyê ring.

>>> peydı şo (to back)